Anne Babaya İtaatin Sınırları Var Mıdır?
Öncelikli olarak bilinmesi gereken husus anne babaya itaat, ihsan ve ikramın Allah’ın ve Rasul’ünün emri olduğudur. Bir çocuk anne babasını hayatının merkezine almalı, herkesten daha çok onlara iyi davranmalı, onları ziyaret etmeli, onların sözünü dinlemeli ve onların ihtiyaçlarını gidermek için çabalamalı ve onları memnun etmek için gayret sarf etmelidir.
Bu konuda Nisa 36. Ayette Rabbimiz
وَاعْبُدُوا اللّٰهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِه شَيْـٔاً وَبِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَاناً
“Allah’a hiçbir şeyi ortak koşmadan ibadet edin ve anne babaya iyi davranın…” buyurmuştur.
İsra Suresi 23. Ayette ise
وَقَضٰى رَبُّكَ اَلَّا تَعْبُدُٓوا اِلَّٓا اِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَاناً
“Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi ve anne babanıza iyi davranmanızı emretti.” Buyurmuştur.
Rabbimiz kendi hakkından hemen sonra anne babaya iyiliği gündeme getirerek onlara itaati ve yapılacak iyiliğin kadrini de bildirmiş olmaktadır. Mezkur ayetlerin dışında kalan başka naslarda da ana babaya karşı iyilik etmek ve itaat etmek emredilmiştir.
Mesela genel manada Rabbimiz Nisa suresi 59. Ayette
يَٓا اَيُّهَا الَّذينَ اٰمَنُٓوا اَطيعُوا اللّٰهَ وَاَطيعُوا الرَّسُولَ وَاُو۬لِي الْاَمْرِ مِنْكُمْۚ فَاِنْ تَنَازَعْتُمْ في شَيْءٍ فَرُدُّوهُ اِلَى اللّٰهِ وَالرَّسُولِ اِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ ذٰلِكَ خَيْرٌ وَاَحْسَنُ تَأْويلاًࣖ
“Ey iman edenler! Allah’a itaat edin, Rasulüne itaat edin, sizden olan emir sahiplerine de. Eğer herhangi bir şeyde anlaşmazlığa düşerseniz ve eğer Allah’a ve ahiret gününe de iman ediyorsanız o şeyi Allah’a ve Rasulüne döndürün. İşte bu hayırlı ve netice olarak güzel olandır.”
Bu ayeti kerimede Allah’a ve Rasul’üne itaatin mutlak yani herhangi bir kayda bağlı olmadığı zikredilmiştir. Hoşumuza gitse de gitmese de, bizlere ağır gelse de gelmese de, aklımıza uysa da uymasa da Allah ve Rasul’ünden geldiği kesin olan bir emre itaat etme mecburiyetimiz vardır ve bu konuda muhayyerlik yoktur.
Emir sahiplerine gelince onlar ulema ve umeradır. Onlara itaat ise mukayyeddir. Yani bazı şartlara bağlanmıştır. Ulema ve umera Allah’a ve Rasulüne ters düşmediği müddetçe onlara itaat emredilirken aksi durumda itaat emredilmemiştir.
Bu konuda Rasulullah (s.a.v)
عن عمران بن حصين قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق
İmran İbn Huseyn dedi ki: Rasulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: “Halıka (yaratıcıya) isyan olan yerde mahluka (yaratılana) itaat yoktur”[1]
Buhari ise Sahihinde
إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِي المَعْرُوفِ
“İtaat ancak iyiliktedir” hadisini tahric etmiştir.[2]
Bu hadisler ile yukarıda ki ayetin bize emrettiği husus Allah ve Rasul’u dışında kalan her kim olursa olsun onlara itaatin ancak vahye muhalefet etmediği zamanlarda olacağıdır. Yani ulemaya, umeraya veya anne babaya itaat müstakil bir itaat değil Allah’a ve Rasulüne mutabaata bağlı bir itaattir. Bir diğer ifade ile mutlak değil mukayyeddir.
Bu konuda ki ayeti kerimede ise
وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
“Eğer ana baban, hakkında bilgin olmayan bir şeyi bana ortak koşman için seninle mücadele ederlerse, onlara itaat etme. Onlarla dünyada iyi geçin. Bana yönelenlerin yoluna uy. Sonunda dönüşünüz ancak banadır. O zaman size, yapmış olduklarınızı haber veririm.”[3]
Görüldüğü üzere ana baba veya ikisinden biri evladına, Rabbine isyan etmesini emrederse onlara itaat edilmemesi gerektiğini, ancak dünyalık işlerde onlara itaat ederek iyi geçinilmesi gerektiğini emretmiştir.
Bu konuda gelen zikredilen eser de
أخرج أبو يعلى والطبراني وابن مردويه وابن عساكر عن أبي عثمان النهدي قال : إن سعد بن أبي وقاص قال : نزلت هذه الآية { وإن جاهداك على أن تشرك بي ما ليس لك به علم فلا تطعهما وصاحبهما في الدنيا معروفاً } كنت رجلاً براً بأمي ، فلما أسلمت قالت : يا سعد وما هذا الذي أراك قد أحدَثْتَ؟ لتَدَعَنَّ دينَك هذا أو لا آكل ولا أشرب حتى أموت فَتُعَيَّرَ بي ، فيُقال يا قاتل أمه قلت : يا أمه لا تفعلي فإني لا أدع ديني هذا لشيء ، فمكثت يوماً وليلة لا تأكل ، فاصبحت قد جهدت ، فمكثت يوماً آخر وليلة وقد اشتد جهدها ، فلما رأيت ذلك قلت : يا أمه تعلمين والله لو كانت لك مائة نفس فخرجت نفساً نفساً ما تركت ديني هذا لشيء ، فإن شئت فكلي وإن شئت فلا تأكلي ، فلما رأت ذلك أكلت . فنزلت هذه الآية
Ebu Ya’la, Taberani, İbn Merdevayh ve ibn Asakir S’ad ibn ebi Vakkas’ın şöyle dediğini tahric etmişlerdir.
“Eğer ana baban, hakkında bilgin olmayan bir şeyi bana ortak koşman için seninle mücadele ederlerse, onlara itaat etme. Onlarla dünyada iyi geçin. Bana yönelenlerin yoluna uy. Sonunda dönüşünüz ancak banadır. O zaman size, yapmış olduklarınızı haber veririm.” Ayeti benim hakkımda nazil oldu.
Ben anneme iyilik eden birisiydin. Ne zaman ki Müslüman oldum annem bana : “Şu sende yeni gördüğüm şeylerde nedir?” dedi
“Ya dinini bırakırsın ya da ölene kadar ne yerim ne de içerim. Sonra seni annesinin katili diyerek ayıplarlar”dedi
Dedim ki Ey anne böyle yapma ben dinimden hiç bir şeyi bırakmayacağım.
Bir gece ve gündüz geçti bir şey yemedi. Bitkin olarak sabahladı.Yine bir gün ve gece geçti ve bitkinliği şiddetlendi. Onu öyle görünce
Ey anne iyi bil ki yüz canın olsa hepsi teker teker çıkarsa ben dinimden hiç bir şeyi terk etmem. Dilersen ye dilersen yeme dedim. Sonra onun yendiğini gördüm ve sonra bu ayet indi dedi.
Kıssada zikredildiği gibi S’ad ibn Ebi Vakkas annesine iyi davranan bir evlat. Ancak annesinin rızası Allah’ın rızasına muhalefet edince Allah’ın rızasını tercih ederek annesine itaati terk ediyor ve Allah’a itaat ediyor.
HATİME
Anne Babaya İtaatin Sınırları
Netice olarak bir evlat anne babasının kadrini, kıymetini ve makamını Allah’ın belirlediğini unutmamalı, onlara dünyalık işlerde itaat etmeli, dinine ters düşen hususlarda ise hikmetli, yumuşak, güzel sözlerle karşılık vererek anne babasına doğruları anlatmalı, sabretmelidir ve Allah’a itaat etmelidir.
سبحانك اللهم وبحمدك أشهد أن لا إله إلا أنت أستغفرك وأتوب إليك
[1] Taberani / Mu’cemu’l Kebir 381 – Şeyh Elbani / Sahiha 179
[2] Buhari 7145 – Muslim 1840
[3] Lokman 15
Anne Babaya İtaatin Sınırları Var Mıdır? cihanelmass.blogspot.com dan alınmıştır.