Onlar kendi kendilerine düşünmüyorlar mı? yerde gökte yaratılan her şey madem hak, çünkü ayakta oturarak yapanlar da öyle diyor.

ما خلقت هذا باطلا [1]  yere göğe bakarak, arasındakilere bakarak bu sözü koymalısınız yani sizin varlığınızda bir batıllık olmadığı gibi etrafınızda gördüklerinizde de bir batıllık yok. Abeslik yok. O zaman devamlı suphanallah dediğimizde yani noksanlıktan tenzih etmek için. Veyahut Allah’ı ululamak suphanallah diyoruz. O zaman biz din adına öğrendiğimiz ne varsa o öğrendiğimiz şeyi anlayan, bilen hangi maksat ile söylenildiğini düşünen bir kişiliğe sahip olmamız gerekir. Ve bu sefer etrafımızda gezinirken de anlayalım. Şimdi Allah bu sözü, onlar yer yüzünü hiç gezip dolaşmadılar mı? Gezip dolaşsalardı gören gözleri, işiten kulakları akıl eden kalpleri olurdu derken kime diyor bunu? Çünkü baktığı halde görmeyen, işittiği halde dinlemeyene ne diyor? Hayvanlar gibi. Hayvan dağa salındığında, araziye obaya meraya salındığında hep yerdeki yiyebileceği yeşilliklere bakar, o başka bir şey görmez.

O zaman bizim varlığımızın farkına varma, ondan sonra onun ile ne yapacağımızı düşünerek ve bunu düşünemeyenler akıl edemeyenler için de ;

وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ بِلِقَاءِ رَبِّهِمْ لَكَافِرُونَ rabbine kavuşmayı cidden insanların çoğu rablerine kavuşmayı, ona geri döndürülmeyi inkar ediyorlar.

Bunun ile kuracağımız bağ ne olur? Yerde gökte ikisi arasında yaratılmışları müşahede bizim ahirete imanımızı da arttırıyor.

Hiç aklına getirmeyenlerin yani ölümü ölüm bir yok oluş değil, bir yokluğa gitmiyorsun. Başka bir hayatın başlangıcı. İmtihana tabii tutulduktan, denendikten sınandıktan sonra başka bir hayata geçiş. Biz buna ahiret hayatı diyoruz bir yok oluş değil. Tekrar farklı bir yaratılış çünkü insanoğlu yaratılmış olduğu tabiatı üzere, fıtratı üzere burada tabiat kelimesini fıtrata eş anlamda kullandık. Çünkü bundan sonra kullanacağımız cümlelerin içerisinde fıtrat veyahut fıtratın yerine tabiatı, eşyanın tabiatı diyoruz bu eşyanın fıtratı mesela yılanın tabiatı desek nedir? Isırıp sokmak. Onun tabiatı yani o fıtri onun için o bir değer ama bizim için o bize zarar veren bir şey. Ama biz bunu akıllı telakki ettiğimizde geçen gün hani su ile akrepten misal verdim ya, veyahut aslanın bir ceylanı parçalamasını ilk bakışta vahşi görürüz ama kendimizi koyun boğazlayıp yerken hiç bunu göz önünde bulundurmayız. Düşünmeyiz bu da öldürme farklı bir biçimde. Aslan ise bıçak taşımıyor tırnakları ile ağzı ile işi bitiriyor.

O zaman biz kendimizi sair varlıklar ile kıyaslarken her şeyin tabiatına uygun sahip olduğu hasleti onun penceresinden bakarak, onun menfezinden bakarak değerlendirmemiz gerekiyor. Ama biz insanız biz hep aynı yerden birbirimize bakabiliriz çünkü aynı değerlere sahibiz.

Çünkü insanoğlu yaratılmış olduğu tabiatı üzere her zaman devamlı gördüğü, işittiği şeylere neden, ne için ifadesi ile onun künhünü mahiyetini araştırır, merak eder. O zaman insanda sahip olduğu bu değerler mesela bakacaksınız şimdi Kurana bize göz verdiğini, kulak verdiğini, iki dudak bir dil verdiğini bir kalp verdiğini devamlı zikrediyor.

Bu sahip olduğumuz haslet değerlerde kalbe geldiğimizde hepsini şöyle okuduğunuzda müstakil müstakil değerleri yaptıkları işlere dönüktür. Bütün eşyayı görebilmen için değil mi bu olması lazım. Düşünebilmen için akli ehliyetin olması gerekiyor. Tefekkür edebilmen için, bütün bunları değerlendirme merkezi, algılama kendisine ait olan değeri..

Merak merkezde o zaman merak etme duygusu ölmüş mesela meraka bunun ile bağlı olan bunun ile eş anlamda bir kelime zikredin merak dediğimizde, ilgi zaten ilgiye sebep merak oluşur. Seni çeken bir şey vardır ilgi ve merak edersin. Arkasından neden, nasıl, taacup ettiğin hayret ettiğin şeyler gündeme gelir. O zaman bizde merak duygusu çok unutulmuyor, yanlış noktalarda geliştiriliyor. Mesela tecessüs de bir merak neticesidir. Tecessüs ne demek? Birisinin ayıbını aramak. Dikkat edin birisinin iyiliklerini mi daha çok gündeme getiririz kötülüklerini mi? Şimdi değişir. Adamı kötülemek istiyorsan hep kötülüklerini, adama aşırı sevgin var ayıbını kapıyorum diye kötülüklerini örtüyorsan, nasihat etmiyorsan ki başta budur. Ayıbını çıkarmama onun kötülüğünü örtme değildir. Bir insan bir yerden geçerken bir evin duvarlarının koruluğun veyahut tahtaların aralığından bakması nedir? Tecessüs. Haramini görme. Karşı tarafında onun gözünü çıkarma hakkı vardır. Merak başına çorap örer. Merak güzel ha buğuz etmek nedir dediğimizde anlayamazsınız, Allah düşmanın buğuz etmek hayırdır, bir ibadet eylemidir vera ve’l bera dandır. Ama bir Müslümana buğuz etmek beladır musibettir. Buğuz etmenin kökünü diyelim neyden gıdalandığını, nemalandığını öğrenmek isterseniz sebepler çok basit şeylerdendir. Şimdi kendimizi bir silkeliyoruz. Veyahut kendimizi tanımaya çalışıyoruz. Yoğun bir gözetim altında tutulursanız hep yaptığınız arızalar gündeme gelirse kendi kendinizi ikna etmeye başlarsınız ben cidden kötü birisiyim. İyi yanlarınız da söylenirse ha benim kötülüğüm söylendiği gibi yanlışlarım iyiliğim de söyleniyor. Biz bir hata yüzünden birisini toptan yok saymayız iyi bir yönü ile de onu alıp herkesin üzerinde iyi bir insan da demeyiz.

Hatalı insan, insan hatalıdır insan nisyan ile malumdur insan hata eder. Ha hata etmesi gerekiyor, yanlış yapması gerekiyor, bir kusur işlemesi gerekiyor mutlak neden? Allah’a devamlı tevbe edebilmenin kapısının açık kalması gerekiyor. Eğer insanlar hiç günah hata işlemez olsalardı Allah günah işleyen bir topluluk yaratır, onlar günah işler Allah’tan tevbe mağfiret talep ederler Allah da onları affederdi.

Şimdi bunu anladınız değil mi? Fark etmenin istife ettiği unsurlar merak bunlardan birisidir ama dikkat edin merak edin katiyetle tecessüs gibi bir istikamete yönelmeyin, veyahut birilerinin ayıplarını araştırma onu kötüleyebilmek için bunu yapmayın. Peki hem ayıbını görecen susmayacaksın hem de arkadaşını satmayacaksın. Peki hem tecessüs etmeyeceksin hem de ayıbını yaymayacaksın. Yani susmayacaksın. Hepsini bir arada siz becerir misiniz? Mümkün değil ya.

Ufak bir kötülük yaparsın sana yapıldığında bu sana dokunuyor sen başkasına yaptığında hiçbir şey hissetmiyorsun. Daha biz insan olarak oturmamışız.

O zaman ilk tanımamız gereken niteliğimiz, sıfatımız kimlik vasıflarımız ne imiş? Kuranda bize insan olarak verdiği vasıflar.

Gören, işiten, kalbi olan kalp de bizim hayatımızın merkezindedir.

Çünkü insan vücudunda bir et parçası vardır ki diyor ;

إذا صَلَحَتْ، صَلَحَ الجَسَدُ كُلُّهُ  o salah buldu mu, bütün ceset salah bulur. Şimdi senin dilindeki diyelim ki biriniz fuhuş bir söz söylüyor, fuhuş bir söz ne anladınız mı? Fuhuş müstehcen bir söz, münker bir söz desen Allah’ın ve Resulünün sevmediği deriz. Hemen senin nerenin kötülüğüne bakarım önce, bunun neresi bozuk derim? Merkez santral. O et parçası salah buldu mu bütün ceset salah bulur. O et parçası ifsat a uğradı mı, ifsat oldu mu bütün ceset ifsat olur. ألا وهي القَلْبُ işte o kalptir diyor o et parçası. Kalp nasıl kirlenir? İşlediği her günah her kötü şey ne olursa olsun günah deriz o günahın cürmü kadar kalpte siyah bir leke yapar. Çoğaldıkça da o siyah leke söz verirsin sözünde durmazsın, arkadaşını ispiyonlarsın, yalan söylersin, tecessüs edersin, yaramazlık yaparsın, zarar verirsin kalp ne oluyor? Kasvet dediğimiz kasavete bürünüyor. Öyle oluyor ki sertleşiyor.

[1] Ali imran 191