Şüphesiz ki iki namazı cem etme, Allah’u Azze ve Celle nin kullarına karşı güzel bir ikramı ve onlara tanıdığı güzel bir kolaylıktır…
Allah Rasulü s.a.v’in sünnetinde de görüldüğü gibi bu ikram ve kolaylıktan her Müslümanın adet edinmemek kaydıyla faydalanması güzel olan bir şeydir.
Allah’u Teala kerim kitabında kullarına şöyle buyurmaktadır :
يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ
“ ….. Allah sizin için kolaylık ister, güçlük istemez …. “
Bakara : 185
{ … Abdullah ibn Ömer r.a dan. Rasulullah s.a.v şöyle buyurdu : Muhakkakki Allah’u Teala kendisine isyan edilmemesini sevdiği gibi, tanımış olduğu ruhsatların yapılmasını da sever. }
Ahmed : 2/108.5832.n – İbn Huzeyme : 3/ 2027 – Heysemi : 3/4939 – Bezzar : 988-999 – Taberani kebir : 11880 – İbni Hibban : 354 – Camiu’s Sağir : 1/1894
Bu kolaylıktan faydalanma şekli, bilindiği gibi ister mukim halde iken olsun ister seferi halinde iken olsun, iki namazı birleştirerek kılmaktır… Yani, ya öğlen ile ikindiyi birleştirerek kılmak … ya da akşam ile yatsı namazlarını birleştirerek kılmaktır…
Cem olayındaki anlaşılması gereken diğer bir husus da ; cem’i takdim veya cem’i tehir olayıdır. Yani, cem edilecek namazların vakit olarak ister öğlen vaktinde ikindi ile beraber kılınması – ki buna cem’i takdim denilir – ister öğlen ile beraber ikindiyi, ikindi vaktinde kılınması – ki buna da cem’i tehir denilir.
Bu konuda ki diğer bir husus da ; namazlar cem edilirken öğleni önce ikindiyi ise ardından kılmaktır. Bu, ister cem’i takdim de olsun ister cem’i tehir de olsun böyledir. Aynı şekilde akşam ile yatsıyı da cem ederken önce Akşamı sonra yatsıyı kılmak gerekir. Bu da yine ister cem’i takdim de olsun ister cem’i tehir de olsun böyledir.
MUKİM İKEN İKİ NAMAZI CEM ETMENİN DELİLLERİ
“ … İbni Abbas r.a dan. Şöyle dedi : Rasulullah s.a.v Medine’de öğle ve ikindiyi sekiz rekat olarak, Akşam ile yatsıyı da yedi rekat olarak kıldırdı.”
Buhari : 2/612.s – Müslim : 2/349 – Ebu Davud : 2/1214 – Beyhaki : 3/167-168
{ … Abdullah ibn Ömer r.a dan ; o şöyle dedi : Rasulullah s.a.v seferi olmayıp mukim iken öğlen ile ikindi ve akşam ile yatsı namazlarını bize cem ederek kıldırdı. Birisi ibni Ömer’e : Rasulullah s.a.v bunu niçin yaptı dersin ? diye sordu. İbni Ömer : Ümmetinden bir kimse cem etmek isterse, ona güçlük olmasın diye, cevap verdi. }
Abdurrezzak : 2/556.4437.N
{ … İbni Abbas r.a dan. Şöyle dedi : Ben Rasulullah s.a.v ile birlikte öğle ile ikindiyi cem ederek sekiz rekat, Akşam ile yatsıyı da yedi rekat olarak kıldım.
Ravi Amr İbn Dinar, Ebu Şa’şa Cabir ibn Zeyd’e : Ya eba Şa’şa ! öğle zannediyorum ki Rasulullah öğle namazını tehir, ikindiyi ta’cil ederek ve yine akşam namazını tehir, yatsıyı ta’cil etmek suretiyle bu namazları birleştirmiştir, dedim. O : Ben de öyle sanıyorum diye cevap verdi. }
Müslim : 2/705.55.N
{ … Abdullah ibn Şakik şöyle dedi : Bir gün İbn Abbas ikindiden sonra taa güneş batıp yıldızlar meydana çıkıncaya – yani yatsı namazı vaktine – kadar bize sohbet etti. İnsanlar : Namaz ! Namaz ! demeye başladılar. Derken Temim oğullarından biri onun yanına gelip sözünü hiç eksiltmeden ve ayrılmadan : Namaz ! Namaz ! diyordu. Bunun üzerine İbn Abbas : Bana Sünneti sen mi öğretiyorsun, ey anasız kalasıca ! dedikten sonra : Rasulullah s.a.v’in öğle ile ikindiyi ve akşam ile yatsıyı cem ettiğini gördüm, dedi. Abdullah ibn Şakik der ki : Bu sözden şüphe ettim, akabinde Ebu Hureyreye gelip bunu ondan sordum. Ebu Hureyre, İbn Abbas’ın sözünü doğruladı. }
Müslim : 2/705.57.n
YOLCULUKTA İKİ NAMAZI CEM ETMENİN DELİLLERİ
{ … Muâz b. Cebel anlatıyor : Tebuk senesi Rasûlullah ile beraber yola çıktık. Rasûlullah öğle ile ikindi ve akşam ile yatsı namazlarını cemediyordu. Bir gün namazı tehir etti, sonra dışarı çıktı ve öğle ile ikindiyi cemederek kıldırdı, sonra girdi. Sonra tekrar çıktı ve akşam ile yatsıyı cemederek kıldırdı … }
Müslim : 2/706 – Şafii müsned : 343-344.el-Umm : 1/77- Abdurrezzak : 2/545.4397. n – İbn Ebi Şeybe : 2/456 – Ahmed : 5/230-233-236-238 – Darimi : 1/356 – Ebu Davud : 2/1206 – Nesei : 2/587 – İbni Mace : 3/1070 – Tahavi : 1/160 – İbni Huzeyme : 968
{ … Muâz b. Cebel’den : Tebuk gazvesinde idi. Rasûlullah güneş zeval vaktine erişmeden önce yola çıkarsa öğle namazını ikindi namazına bitiştirip cemederek kıldırırdı. Güneşin zeval vaktinden sonra yola çıktığı takdirde ise öğle ile ikindiyi cem ederek kıldırır sonra hareket ederdi. Akşam namazının vakti girmeden yola çıktığı zaman, akşam namazını yatsı Namazıyla birlikte kıldırasıya kadar tehir ederdi. Akşam namazı vakti girdikten sonra yola çıkarsa yatsıyı öne alır ve aksam ile birlikte kıldırırdı.}
Ahmed : 5/241-242 – Ebu Davud : 2/1208-1220 – Dare Kutni : 1/392.13.14.15.n Beyhaki : 2/163
{ … Nâfi şöyle demiştir: İbn Ömer ile birlikte Mekke’den yola çıktık. Beraberinde Hafs b. Asım b. Ömer ve Musâhık b. Arar b. Hıdâş vardı. Bu sırada güneş battı ve o ikisinden birisi ” Namaz ” dedi, o ise buna ses çıkarmadı. Sonra diğeri ” Namaz ” dedi, ona da ses çıkarmadı. Nâfi dedi ki : Ben de ona ” Namaz ” dedim ; İbn Ömer dedi ki : Ben Rasûlullah’ı gördüm, yolculuğa çıktığında acelesi varsa bu iki namazı cemederdi. Ben de ikisini cemetmek istiyorum. Nâfi dedi ki : Birkaç mil yol aldık, sonra namazı kıldırdı.
Yahya şöyle demiştir : ” Nâfi bu hadisi bana başka bir defa rivayet etliğinde ise söyle dedi : ” Gecenin dörtte birine yakın bir müddet yol aldık, sonra indi ve namaz kıldı.”}
Abdurrezzak : 2/546.547.n 4400-4401-4402 – Buhari : 3/1060.S – Ahmed : 2/51 – Ebu Davud : 2/1207.1212 – Nesei : 2/288-289 – Ebu Avane : 2/380-381 – İbni Huzeyme : 2/84-970.n – Tahavi : 1/161.162.163 – Dare Kutni : 1/393.n.19-20
{ … İbn Abbâs r.a dan.Dedi ki : ” Size Rasûlullah s.a.v’in yolculukta nasıl namaz kıldığını anlatayım mı ?. Biz de ” Evet anlat “ dedik. İbn Abbâs da şöyle dedi : Eğer – yolculuk sırasında – konaklamış ve o esnada güneş de zeval vaktine gelmişse hayvanına binmeden önce öğle ile ikindi namazlarını cemederdi. Şayet konakladığı sırada henüz güneş zeval vaktine erişmemişse, yola devam eder, ikindi vakti olunca hayvanından iner ve öğle ile ikindiyi cemederdi. Aynı şekilde eğer konakladığı sırada akşam namazının vakti girmiş ise akşam İle yatsı namazlarını cemederdi. Konakladığı sırada akşam namazının vakti girmemişse yola devam eder, yatsı vakti girince iner ve ikisini cemederdi. }
Abdurrezzak : 2/458-459.n.4405 – Dare Kutni : 1/388.389 – Beyhaki : 2/163
{ … İbn Abbâs şöyle demiştir : ” Size Rasulullah’ın yolculukta nasıl namaz kıldırdığını anlatayım mı ?. Eğer konakladığı esnada güneş zeval vaktine erişmişse, zeval vakti içerisinde Öğle ile ikindiyi cemederdi. Güneşin zeval vaktine erişmesinden önce hareket etmişse, öğle namazım ikindinin vaktinde ikindi ile birlikte kıldırıncaya kadar tehir ederdi. }
Şafii müsned : 351
{ … Enes b. Mâlik şöyle demiştir : Rasulullah s.a.v güneşin zevali vaktinden önce hareket ederse öğleyi ikindi vaktine tehir eder sonra ( hayvanından ) iner ve iki namazı cemederdi. Şayet hareket etmeden önce güneş zeval vaktine erişmişse, öğle namazını kıldırır ve sonra yola devam ederdi.}
Ahmed : 3/247 – Buhari : 3/1071.S – Müslim : 2/704 – Ebu Davud : 2/1218 – Ebu Avane : 2/382-383 – Dare Kutni : 1/390 – n.6 – Beyhaki : 3/161
{ … Ali.Ömer b, Ali’den : Ali yola devam eder, güneş batıp karanlık çökünce hayvanından iner akşamı kıldırır, arkasından da yatsıyı kıldırır ve : Rasûlullah s.a.v’in böyle yaptığını gördüm. derdi. }
Ahmed : 1/136
Bu hadis, Ahmed b.Hanbel’in oğlu Abdullah’ın “ müsned’e” yaptığı ilavelerdendir. Bu hadisin ravileri sıka’dır.
Dare kutni hamişinde : 1/391-392
{ … Aişe r.anha dan.Dedi ki : Rasûlullah s.a.v yolculukta iken, öğleyi tehir, ikindiyi ta’cil ; akşamı tehir, yatsıyı ta’cil ederdi. }
İbni Ebi Şeybe : 2/457 – Tahavi : 24.n
{ … Abdullah ibn Mes’ud r.a dan : Rasûlullah s.a.v öğle ile ikindiyi cemederdi, akşamı son anına kadar tehir ve yatsıyı da ilk anına kadar ta’cil ederdi. }
Taberani kebir :
CEM’İ TEHİR – YANİ İKİ NAMAZI GERİYE BIRAKARAK CEM ETME –
{ … İbni Abbas r.a dan. Şöyle dedi : Ben Rasulullah s.a.v ile birlikte öğle ile ikindiyi cem ederek sekiz rekat, Akşam ile yatsıyı da yedi rekat olarak kıldım.
Ravi Amr İbn Dinar,Ebu Şa’şa Cabir ibn Zeyd’e : Ya eba Şa’şa ! öğle zannediyorum ki Rasulullah öğle namazını tehir. ikindiyi ta’cil ederek ve yine akşam namazını tehir, yatsıyı ta’cil etmek suretiyle bu namazları birleştirmiştir, dedim. O : Ben de öyle sanıyorum diye cevap verdi. }
Müslim : 2/705.55.N
{ … Abdullah ibn Şakik şöyle dedi : Bir gün İbn Abbas ikindiden sonra taa güneş batıp yıldızlar meydana çıkıncaya – yatsı namazı vaktine – kadar bize sohbet etti.İnsanlar : Namaz ! Namaz ! demeye başladılar. Derken Temim oğullarından biri onun yanına gelip sözünü hiç eksiltmeden ve ayrılmadan : Namaz ! Namaz ! diyordu. Bunun üzerine İbn Abbas : Bana sünneti sen mi öğretiyorsun, ey anasız kalasıca ! dedikten sonra : Rasulullah s.a.v’in öğle ile ikindiyi ve akşam ile yatsıyı cem ettiğini gördüm, dedi. Abdullah ibn Şakik der ki : Bu sözden şüphe ettim, akabinde Ebu Hureyreye gelip bunu ondan sordum.Ebu Hureyre, İbn Abbas’ın sözünü doğruladı. }
Müslim : 2/705.57.n
{ … Muâz b. Cebel’den : ” …… Rasûlullah s.a.v…… Güneşin zeval vaktinden sonra yola çıktığı takdirde ise öğle ile ikindiyi – öne alarak – cem edip kıldırır sonra hareket ederdi. Akşam namazının vakti girmeden yola çıktığı zaman, akşam namazını yatsı namazıyla birlikte kıldırasıya kadar tehir ederdi. Eğer Akşam namazı vakti girdikten sonra yola çıkmak isterse, yatsıyı öne alır ve aksam ile birlikte kıldırırdı. }
Ahmed : 5/241-242 – Ebu Davud : 2/1208-1220 – Dare Kutni : 1/392.13.14.15.n Beyhaki : 2/163
{ … Nâfi şöyle demiştir: İbn Ömer ile birlikte Mekke’den yola çıktık. Beraberinde Hafs b. Asım b. Ömer ve Musâhık b. Arar b. Hıdâş vardı. Bu sırada güneş battı ve o ikisinden birisi ” Namaz ” dedi, o ise buna ses çıkarmadı. Sonra diğeri ” Namaz ” dedi, ona da ses çıkarmadı. Nâfi dedi ki : Ben de ona ” Namaz ” dedim ; İbn Ömer dedi ki : Ben Rasûlullah’ı gördüm, yolculuğa çıktığında acelesi varsa bu iki namazı cemederdi. Ben de ikisini cemetmek istiyorum. Nâfi dedi ki : Birkaç mil yol aldık, sonra namazı kıldırdı.
Yahya şöyle demiştir : ” Nâfi bu hadisi bana başka bir defa rivayet etliğinde ise söyle dedi : ” Gecenin dörtte birine yakın bir müddet yol aldık, sonra indi ve namaz kıldı.”}
Abdurrezzak : 2/546.547-N 4400-4401-4402 – Buhari : 3/1060.S – Ahmed : 2/51 – Ebu Davud : 2/1207.1212 – Nesei : 2/288-289 – Ebu Avane : 2/380-381 – İbni Huzeyme : 2/84-970.N – Tahavi : 1/161.162.163 –N.11.18.20.21.22 – Dare Kutni : 1/393.N.19-20
{ … Enes b. Mâlik şöyle demiştir : Rasûlullah s.a.v güneşin zevali vaktinden önce hareket ederse öğleyi ikindi vaktine tehir eder sonra ( hayvanından ) iner ve iki namazı cemederdi. Şayet hareket etmeden önce güneş zeval vaktine erişmişse, öğle namazını kıldırır ve sonra yola devam ederdi.}
Ahmed : 3/247 – Buhari : 3/1071.S – Müslim : 2/704 – Ebu Davud : 2/1218 – Ebu Avane : 2/382-383 – Dare Kutni : 1/390 – n.6 – Beyhaki : 3/161
{ … Ali.Ömer b, Ali’den : Ali yola devam eder, güneş batıp karanlık çökünce hayvanından iner akşamı kıldırır, arkasından da yatsıyı kıldırır ve : Rasûlullah s.a.v’in böyle yaptığını gördüm. derdi. }
Ahmed : 1/136
Bu hadis, Ahmed b.Hanbel’in oğlu Abdullah’ın “ müsned’e” yaptığı ilavelerdendir. Bu hadisin ravileri sıka’dır.
Dare kutni hamişinde : 1/391-392
CEM’İ TAKDİM – İKİ NAMAZI ÖNE ALARAK CEM – ETMENİN DELİLLERİ
{ … İbn Abbâs r.a dan.Dedi ki : ” Size Rasûlullah s.a.v’in yolculukta nasıl namaz kıldığını anlatayım mı ?. Biz de ” Evet anlat “ dedik. İbn Abbâs da şöyle dedi :Eğer – yolculuk sırasında – konaklamış ve o esnada güneş de zeval vaktine gelmişse hayvanına binmeden önce öğle ile ikindi namazlarını cemeder – sonra yola koyulurdu – ….. }
Abdurrezzak : 2/458-459.N.4405 – Dare Kutni : 1/388.389 – Beyhaki : 2/163 – Şafii müsned : 351
{ … Muâz b. Cebel’den : ” … Rasûlullah s.a.v … Güneşin zeval vaktinden sonra yola çıktığı takdirde ise öğle ile ikindiyi – öne alarak – cem edip kıldırır sonra hareket ederdi. Akşam namazının vakti girmeden yola çıktığı zaman, akşam namazını yatsı namazıyla birlikte kıldırasıya kadar tehir ederdi. Eğer Akşam namazı vakti girdikten sonra yola çıkmak isterse, yatsıyı öne alır ve aksam ile birlikte kıldırırdı. }
Ahmed : 5/241-242 – Ebu Davud : 2/1208-1220 – Dare Kutni : 1/392.13.14.15.n Beyhaki : 2/163
{ … Muâz b. Cebel’den : Tebuk gazvesinde idi. Rasûlullah güneş zeval vaktine erişmeden önce yola çıkmak isterse öğle namazını ikindi namazına bitiştirip cemederek kıldırır – sonra yola çıkar – dı …… }
Ahmed : 5/241-242 – Ebu Davud : 2/1208-1220 – Dare Kutni : 1/392.13.14.15.n
ÖZÜRSÜZ İKİ NAMAZI CEM ETMENİN DELİLLERİ
Değerli Müslümanlar … ! – makalemizin başında da ifade ettiğimiz gibi – iki namazı cem etme, Allah’u Azze ve Celle’nin kullarına karşı güzel bir ikramı ve onlara tanıdığı bir kolaylıktır.
Allah’u Teala kerim kitabında kullarına şöyle buyurmaktadır :
يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ
“ ….. Allah sizin için kolaylık ister, güçlük istemez …. “ Bakara : 185.Ay
Dolayısıyla bu kolaylığı ortadan kaldırmak için öne sürülen bazı batıl tevillere sakın aldırma. Özellikle ; “ hiçbir özür yokken namazların cemi batıldır – veya haramdır – “ sözlerine sakın aldırma. Çünkü Allah resulü s.a.v hiçbir özür yokken iki namazı cemetmiş ve bunu ümmetine kolaylık yolu olarak göstermiştir.
{ … İbni Abbas r.a dan. Şöyle dedi : Rasulullah s.a.v, korkunun olmadığı ve yolculuğun olmadığı bir zaman da öğle ile ikindiyi cem ederek, keza akşam ile yatsıyı da cem ederek kıldırdı.
Ebu’z Zübeyrşöyle dedi : İbn Abbas’ın ravisi Said ibn Cübeyre, Rasulullah s.a.v bunu niçin yaptı ? diye sordum. Dedi ki : Senin benden sorduğun gibi ben de İbn Abbas tan sordum da, ümmetten hiçbir kimseyi zora sokmamayı murad etti, dedi. }
Müslim : 2/705 – Ebu Davud : 2/1211 – Ahmed : 1/346-354 – İbni Ebi Şeybe : 2/456 – Abdurrezzak : 2/559 – 4434 – Nesei : 2/601 – Ebu Avane : 2/385 – Tahavi : 1/160-9
{ … Cabir bin Abdullah r.a dan ; o şöyle dedi : Korkulacak bir durum veya hastalık mevzubahis olmadığı halde ruhsat olması için Rasulullah s.a.v Medinede öğle ile ikindi ve akşam ile yatsı namazlarını cem ederek kıldırdı. }
Tahavi : 1/161-15.n
İşte bu hadisi şeriflerde görüldüğü gibi özürsüz iki namazı cem etme ümmet için kolaylık kılınmıştır… Öyleyse hiç kimse kendi kafasına göre bazı te’viller yaparak bu kolaylığı zorlaştırmaya hakkı yoktur…
Önemli bir nokta da şurasıdır ; “ özürsüz iki namazı cem etmek haramdır “diyenlere şunu sormak lazım, bunu haram kılan deliliniz var mı ve bu sahih mi … ? … İkincisi ; iki namazı cem için özür ne olmalı ve bunun delili var mı … ? – yani bu özrün tayinini kim yapıyor … ? – Önüne gelen herkes mi ? yok sa böyle bir şey varsa, bunu deliller mi yapmalı…
Ne yazık ki, ne iki namazı özürsüz olarak cem etmenin haramlığı hususunda sahih bir rivayet var, ne de şu, şu özürden dolayı ancak iki namaz cem edilir, hususunda bir delil var. Konunun sonunda da zikredeceğimiz gibi, bu konudaki rivayet sahih değildir…
FARZLARI CEM EDERKEN SÜNNET NAMAZ KILINMAZ
{ … Abdullah ibn Ömer r.a dan, şöyle dedi : Rasulullah s.a.v Müzdelife de Akşam namazı ile yatsı namazını aralarında hiçbir sünnet namazı kılmayarak cem etti. Akşam namazını üç rekat olarak kıldırdı, yatsı namazını da iki rekat olarak kıldırdı. }
Müslim : 4/1288.n
{ … Salim’in babasından. Abdullah ibn Ömer r.a dan, şöyle dedi : Rasulullah s.a.v Müzdelife de bir kamet ile iki namazı bir arada kıldı. Bu iki namazın ne birincisinden önce,ne de sonra hiç nafile namaz kılmadı. }
Nesei : 1/660.n
BU KONUDA Kİ ZAYIF RİVAYET
{ … İbn Abbâs r.a dan. Dedi ki : Rasûlullah s.a.v buyurdu ki : İki namazı özürsüz olarak cem eden, büyük günahların kapılarından birine adım atmış olur. }
Tirmizi : 1.c.188.N – Beyhaki : 3/169
TİRMİZİ : Der ki : hadisin ravileri arasında bulunan bu Haneş‘in künyesi “ ebu Ali er-Rehabi “ adı ise Hüseyn bin Kays tır ki, muhaddisler katında zayıf’tır
BUHARİ : “ Haneş’in hadisleri münkerdir “ der.
BEYHAKİ : “ Haneş hadisciler arasında zayıftır “ der.
İBNİ HACER : “ Bu hadisin aslı yoktur “ der.
NESEİ : “ Haneş sıka değildir,hadisi metruktur “ der.
ZEHEBİ : “ Haneş’in bu hadisi münkerattan sayılmıştır “ der.
DARE KUTNİ : “ Hadis metruk’tur “ der.
İBNİ HACER R.H ; Namazları cem etmek konusunda öne sürülen şart ve te’viller için der ki : “ Bu te’viller zayıf ve batıldır. Çünkü hadislerin zahirine terstir. “
Fethu’l Bari : 2 / 580
İBNİ TEYMİYYE R.H’IN DA DEDİĞİ GİBİ ; Rasulullah s.a.v’den nakledilen sahih nass, onun ashabının veya başkalarının yaptığı te’vilden önce gelir…
Külliye : 4 / 257
Bize her konuda kolaylık sağlayan Rabbimize hamdusenalar olsun.
Tacuddin el Bayburdi