Kader Mevzusu Birinci Kısım İlim
Evet Allah’ın ilmi.
هُوَ ٱللَّهُ ٱلَّذِى لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ عَٰلِمُ ٱلْغَيْبِ وَٱلشَّهَٰدَةِ [1]
O öyle bir Allah’tır ki ondan başka bir ilah yoktur. Yani gaybı, görülmeyeni görüleni bilendir. Görüleni de görülmeyeni de. Var olanı da olmayanı da demiştim ya şimdi ayeti tek tek kelime kelime o kendisinden başka gaybı, görüleni görülmeyeni bilen bir ilah yoktur. O öyle bir Allah.
يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ۖ [2]
Bu da o kullarının arkalarındakileri yaptıklarını da ve önlerindekileri de yani yapacaklarını da bilendir.
Bunlar zaten birkaç tane örneği geçmeyen ayetlerdir.
إِنَّ ٱللَّهَ عِندَهُۥ عِلْمُ ٱلسَّاعَةِ [3]
Şüphesiz kıyametin vakti onun yanındadır. Yani sadece o bilir.
وَيُنَزِّلُ ٱلْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِى ٱلْأَرْحَامِ ۖ
Yağmuru indiren o. Rahimlerdekini de bilen o.
وَمَا تَدْرِى نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا ۖ
Hiçbir nefis yarın ne elde edeceğini bilmez.
وَمَا تَدْرِى نَفْسٌۢ بِأَىِّ أَرْضٍ تَمُوتُ ۚ
Hiçbir nefis nerede öleceğini de bilmez.
إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌۢ
Allah bilen ve her şeyden haberi olandır.
أَخْبَرَنِي سَعِيدُ بْنُ جُبَيْرٍ، قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عَبَّاسٍ diyor ki ibn Abbas’a şöyle dedim;
إِنَّ نَوْفًا البَكَالِيَّ يَزْعُمُ أَنَّ مُوسَى لَيْسَ بِمُوسَى بَنِي إِسْرَائِيلَ، إِنَّمَا هُوَ مُوسَى آخَرُ؟ [4]
[1] Haşr 22
[2] Bakara 255
[3] Lokman 34
[4] Buhari 122
-122
حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَمْرٌو، قَالَ: أَخْبَرَنِي سَعِيدُ بْنُ جُبَيْرٍ، قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عَبَّاسٍ: إِنَّ نَوْفًا البَكَالِيَّ يَزْعُمُ أَنَّ مُوسَى لَيْسَ بِمُوسَى بَنِي إِسْرَائِيلَ، إِنَّمَا هُوَ مُوسَى آخَرُ؟ فَقَالَ: كَذَبَ عَدُوُّ اللَّهِ حَدَّثَنَا أُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: قَامَ مُوسَى النَّبِيُّ خَطِيبًا فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَسُئِلَ أَيُّ النَّاسِ أَعْلَمُ؟ فَقَالَ: أَنَا أَعْلَمُ، فَعَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ، إِذْ لَمْ يَرُدَّ العِلْمَ [ص:36] إِلَيْهِ، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ: أَنَّ عَبْدًا مِنْ عِبَادِي بِمَجْمَعِ البَحْرَيْنِ، هُوَ أَعْلَمُ مِنْكَ. قَالَ: يَا رَبِّ، وَكَيْفَ بِهِ؟ فَقِيلَ لَهُ: احْمِلْ حُوتًا فِي مِكْتَلٍ، فَإِذَا فَقَدْتَهُ فَهُوَ ثَمَّ، فَانْطَلَقَ وَانْطَلَقَ بِفَتَاهُ يُوشَعَ بْنِ نُونٍ، وَحَمَلاَ حُوتًا فِي مِكْتَلٍ، حَتَّى كَانَا عِنْدَ الصَّخْرَةِ وَضَعَا رُءُوسَهُمَا وَنَامَا، فَانْسَلَّ الحُوتُ مِنَ المِكْتَلِ فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي البَحْرِ سَرَبًا، وَكَانَ لِمُوسَى وَفَتَاهُ عَجَبًا، فَانْطَلَقَا بَقِيَّةَ لَيْلَتِهِمَا وَيَوْمَهُمَا، فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ: آتِنَا غَدَاءَنَا، لَقَدْ لَقِينَا مِنْ سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا، وَلَمْ يَجِدْ مُوسَى مَسًّا مِنَ النَّصَبِ حَتَّى جَاوَزَ المَكَانَ الَّذِي أُمِرَ بِهِ، فَقَالَ لَهُ فَتَاهُ: (أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الحُوتَ وَمَا أَنْسَانِيهِ إِلَّا الشَّيْطَانُ) قَالَ مُوسَى: (ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِي فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا) فَلَمَّا انْتَهَيَا إِلَى الصَّخْرَةِ، إِذَا رَجُلٌ مُسَجًّى بِثَوْبٍ، أَوْ قَالَ تَسَجَّى بِثَوْبِهِ، فَسَلَّمَ مُوسَى، فَقَالَ الخَضِرُ: وَأَنَّى بِأَرْضِكَ السَّلاَمُ؟ فَقَالَ: أَنَا مُوسَى، فَقَالَ: مُوسَى بَنِي إِسْرَائِيلَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِي مِمَّا عُلِّمْتَ رَشَدًا قَالَ: إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا، يَا مُوسَى إِنِّي عَلَى عِلْمٍ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلَّمَنِيهِ لاَ تَعْلَمُهُ أَنْتَ، وَأَنْتَ عَلَى عِلْمٍ عَلَّمَكَهُ لاَ أَعْلَمُهُ، قَالَ: سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ صَابِرًا، وَلاَ أَعْصِي لَكَ أَمْرًا، فَانْطَلَقَا يَمْشِيَانِ عَلَى سَاحِلِ البَحْرِ، لَيْسَ لَهُمَا سَفِينَةٌ، فَمَرَّتْ بِهِمَا سَفِينَةٌ، فَكَلَّمُوهُمْ أَنْ يَحْمِلُوهُمَا، فَعُرِفَ الخَضِرُ فَحَمَلُوهُمَا بِغَيْرِ نَوْلٍ، فَجَاءَ عُصْفُورٌ، فَوَقَعَ عَلَى حَرْفِ السَّفِينَةِ، فَنَقَرَ نَقْرَةً أَوْ نَقْرَتَيْنِ فِي البَحْرِ، فَقَالَ الخَضِرُ: يَا مُوسَى مَا نَقَصَ عِلْمِي وَعِلْمُكَ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ إِلَّا كَنَقْرَةِ هَذَا العُصْفُورِ فِي البَحْرِ، فَعَمَدَ الخَضِرُ إِلَى لَوْحٍ مِنْ أَلْوَاحِ السَّفِينَةِ، فَنَزَعَهُ، فَقَالَ مُوسَى: قَوْمٌ حَمَلُونَا بِغَيْرِ نَوْلٍ عَمَدْتَ إِلَى سَفِينَتِهِمْ فَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا؟ قَالَ: أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا؟ قَالَ: لاَ تُؤَاخِذْنِي بِمَا نَسِيتُ وَلاَ تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا – فَكَانَتِ الأُولَى مِنْ مُوسَى نِسْيَانًا -، فَانْطَلَقَا، فَإِذَا غُلاَمٌ يَلْعَبُ مَعَ الغِلْمَانِ، فَأَخَذَ الخَضِرُ بِرَأْسِهِ مِنْ أَعْلاَهُ فَاقْتَلَعَ رَأْسَهُ بِيَدِهِ، فَقَالَ مُوسَى: أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ؟ قَالَ: أَلَمْ أَقُلْ لَكَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا؟ – قَالَ ابْنُ عُيَيْنَةَ: وَهَذَا أَوْكَدُ – فَانْطَلَقَا، حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا، فَأَبَوْا أَنْ يُضَيِّفُوهُمَا، فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنْقَضَّ فَأَقَامَهُ، قَالَ الخَضِرُ: بِيَدِهِ فَأَقَامَهُ، فَقَالَ لَهُ مُوسَى: لَوْ شِئْتَ لاَتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا، قَالَ: هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ ” قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَرْحَمُ اللَّهُ مُوسَى، لَوَدِدْنَا لَوْ صَبَرَ حَتَّى يُقَصَّ عَلَيْنَا مِنْ أَمْرِهِمَا
__________
[تعليق مصطفى البغا]
]- (56/1)122
ش أخرجه مسلم في الفضائل باب من فضائل الخضر عليه السلام رقم 2380
(نوف البكالي) هو تابعي من أهل دمشق فاضل عالم لا سيما بالإسرائيليات وكان ابن امرأة كعب الأحبار ويل غير ذلك. [فتح]
O bahsedilen Musa beni israilin Musa’sı değil başka bir Musa diyor. nevful bekali böyle diyor dedim. فَقَالَ: كَذَبَ عَدُوُّ اللَّهِ Allah’ın düşmanı yalan söylemiş diyor. حَدَّثَنَا أُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ ibn Abbas diyor.
عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ibn Abbas sahabe ama başka bir sahabeden naklediyor Ubeyb bin kaab’dan naklediyor bunu. Bazen bunları ekseriyetler zikretmezler ama zikrettikleri yerler de oluyor.
قَامَ مُوسَى النَّبِيُّ خَطِيبًا فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ beni israil’e hutbe vermek için ayağa kalktı konuşuyor, فَسُئِلَ أَيُّ النَّاسِ أَعْلَمُ؟ insanların en bilgilisi kimdir diye soruldu.
فَقَالَ: أَنَا أَعْلَمُ en bilgilileri benim. Şimdi Musa’nın bunu demesi vahiy alan bir nebi olması hasebi ile. Normal. فَعَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ Allahu alem demediği için Allah onu yani bir ders vermek istedi. فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ ona vahyederek dedi ki;
أَنَّ عَبْدًا مِنْ عِبَادِي بِمَجْمَعِ البَحْرَيْنِ iki denizin birleştiği yerde kullarımdan birisi var. هُوَ أَعْلَمُ مِنْكَ o senden daha bilgili.
قَالَ: يَا رَبِّ، وَكَيْفَ بِهِ؟ فَقِيلَ لَهُ: احْمِلْ حُوتًا فِي مِكْتَلٍ zembiline bir balık al. Yola çık. فَإِذَا فَقَدْتَهُ فَهُوَ ثَمَّ، فَانْطَلَقَ işte onu kaybettiğin yerde o.
(كذب عدو الله)
أي أخبر بما هو خلاف الواقع. ومراد ابن عباس رضي الله عنهما الزجر والتحذير لا المعنى الحقيقي لهذه العبارة. (فعتب) لم يرض منه بذلك وأصل العتب المؤاخذة. (بمجمع البحرين) ملتقى البحرين وفي تسمية البحرين أقوال. (مكتل) وعاء يسع خمسة عشر صاعا. (فانسل) خرج برفق وخفة. (سربا) مسلكا يسلك فيه. (نصبا) تعبا. (مسا) أثرا وفي رواية (شيئا). (مسجى) مغطى. (وأنى بأرضك السلام) كيف تسلم وأنت في أرض لا يعرف فيها السلام. (نول) أجر. (فعمد) قصد. (الأولى) المسألة الأولى. (زكية) طاهرة لم تذنب. (وهذا أوكد) أي قوله. (ألم أقل لك) لزيادة لك فهذا أوكد في العتاب. (استطعما) طلبا طعاما. (ينقض) يكاد يسقط. (قال الخضر بيده) أشار بها. (من أمرهما) ممن الأعاجيب والغرائب
Sonra yola çıktı. وَانْطَلَقَ بِفَتَاهُ يُوشَعَ بْنِ نُونٍ Yuşa bin nun ile beraber yani hizmetçisi olan birisi ile çıktı. وَحَمَلاَ حُوتًا فِي مِكْتَلٍ zembillerine de bir tane balık koydular. حَتَّى كَانَا عِنْدَ الصَّخْرَةِ وَضَعَا رُءُوسَهُمَا وَنَامَا bir taşın olduğu yere geldiler sahrada. Oraya başlarını koyup yattılar ikisi de. وَنَامَا ikisi de uyudu.
فَانْسَلَّ الحُوتُ مِنَ المِكْتَلِ balık orada zembilden çıktı, gitti. فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ yolunu aldı فِي البَحْرِ سَرَبًا yani denizde kayboldu gitti.
وَكَانَ لِمُوسَى وَفَتَاهُ عَجَبًا، فَانْطَلَقَا بَقِيَّةَ لَيْلَتِهِمَا وَيَوْمَهُمَا، فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ: آتِنَا غَدَاءَنَا
Böyle yola çıktılar, bir yerde durdular tekrar yemek yemek istediklerinde. Hizmetçisine dedi ki şu yiyeceğimizi getir.
لَقَدْ لَقِينَا مِنْ سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا، وَلَمْ يَجِدْ مُوسَى مَسًّا مِنَ النَّصَبِ حَتَّى جَاوَزَ المَكَانَ الَّذِي أُمِرَ بِهِ، فَقَالَ لَهُ فَتَاهُ: (أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الحُوتَ وَمَا أَنْسَانِيهِ إِلَّا الشَّيْطَانُ
Tabi balığı bulamayınca zannedersem bunu biz orada unuttuk o yattığımız yere geri dönelim diyorlar. فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا ve oraya geri döndüler.
فَلَمَّا انْتَهَيَا إِلَى الصَّخْرَةِ o yattıkları yere gelince, taşın şeyine إِذَا رَجُلٌ مُسَجًّى بِثَوْبٍ orada birisi elbisesi ile uğraşıyor. فَسَلَّمَ مُوسَى، فَقَالَ الخَضِرُ Musa selam verdi, Hızır da aldı. وَأَنَّى بِأَرْضِكَ السَّلاَمُ؟ فَقَالَ: أَنَا مُوسَى Hızır diyor ki sen nerelerdesin, o da diyor ki ben Musa’yım. فَقَالَ: مُوسَى بَنِي إِسْرَائِيلَ؟ beni israil’in Musa’sı mı? نعم evet. هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِي مِمَّا عُلِّمْتَ رَشَدًا seninle beraber gelebilir miyim? Seni takip edebilir miyim? Sana öğretilenden bana da öğret. قَالَ: إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا sen benimle sabredemezsin diyor. ayette geçtiği gibi. يَا مُوسَى إِنِّي عَلَى عِلْمٍ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلَّمَنِيهِ لاَ تَعْلَمُهُ أَنْتَ senin bilmediğin bir çok şey öğretti rabbim bana. Sen benimle sabredemezsin.
وَأَنْتَ عَلَى عِلْمٍ عَلَّمَكَهُ لاَ أَعْلَمُهُ، قَالَ: سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ صَابِرًا seninkini de bana öğretmedi. Musa diyor ki inşallah beni sabredenlerden bulacaksın diyor.
وَلاَ أَعْصِي لَكَ أَمْرًا sana isyan etmeyeceğim, sen ne istersen onu yapacağım.
فَانْطَلَقَا يَمْشِيَانِ yürüyerek devam ettiler. عَلَى سَاحِلِ البَحْرِ yani sahilde.
لَيْسَ لَهُمَا سَفِينَةٌ، فَمَرَّتْ بِهِمَا سَفِينَةٌ hiçbir gemiye rastlamadılar sonra bir gemi geçti.
فَكَلَّمُوهُمْ أَنْ يَحْمِلُوهُمَا onları gemiye alması için kaptanla konuştular.
، فَعُرِفَ الخَضِرُ فَحَمَلُوهُمَا بِغَيْرِ نَوْلٍ، فَجَاءَ عُصْفُورٌ، فَوَقَعَ عَلَى حَرْفِ السَّفِينَةِ، فَنَقَرَ نَقْرَةً أَوْ نَقْرَتَيْنِ فِي البَحْرِ، فَقَالَ الخَضِرُ: يَا مُوسَى مَا نَقَصَ عِلْمِي وَعِلْمُكَ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ إِلَّا كَنَقْرَةِ هَذَا العُصْفُورِ
Benim bildiklerim, senin bildiklerin, orada bir kuş geliyor birkaç kere inip dokunuyor su için. Benim ilmim senin ilmin işte şu denizdeki bir iki damlaya benzer. Bundan öte geçmez bize öğretilen.
O sıra Hıdır geminin tahtalarından bir tahtayı çekerek bir delik açtı.
فَقَالَ مُوسَى: قَوْمٌ حَمَلُونَا بِغَيْرِ نَوْلٍ Musa dedi ki bize hiç zorluk çıkarmadan bizi gemiye bindiren kimselere böyle bir ihanet mi yapıyorsun?
عَمَدْتَ إِلَى سَفِينَتِهِمْ فَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا؟ yani sanki sen bunların batmasını, helak olmasını istedin.
قَالَ: أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا؟ sana sen benimle olmaya sabredemezsin demedim mi diyor. قَالَ: لاَ تُؤَاخِذْنِي بِمَا نَسِيتُ unuttuğum bir şeyden dolayı beni muaheze etme.
وَلاَ تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا bundan sonra sana zorluk çıkarmayacağım.
فَكَانَتِ الأُولَى مِنْ مُوسَى نِسْيَانًا birincisi hadi Musa’nın unutmasına hamledildi.
فَانْطَلَقَا، فَإِذَا غُلاَمٌ يَلْعَبُ مَعَ الغِلْمَانِ yolda çocuklar ile oynayan bir çocuğa rastladılar.
فَأَخَذَ الخَضِرُ بِرَأْسِهِ مِنْ أَعْلاَهُ فَاقْتَلَعَ رَأْسَهُ بِيَدِهِ، فَقَالَ مُوسَى: أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ؟ o çocuğu alıp kafasını burkarak sen hiçbir günah işlememiş bir çocuğu mu öldürdün?
قَالَ: أَلَمْ أَقُلْ لَكَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا؟ dememiş miydim sen benimle sabredemezsin.
قَالَ ابْنُ عُيَيْنَةَ: وَهَذَا أَوْكَدُ ibn Uyeyne diyor ki rivayetinde bu daha tekitli
فَانْطَلَقَا، حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا، فَأَبَوْا أَنْ يُضَيِّفُوهُمَا onlardan kendilerini doyurmalarını istediler ama onlar bunları misafir etmekten imtina etti yani uğradıkları köy.
فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنْقَضَّ فَأَقَامَهُ yıkılmak üzere olan bir duvar gördü. Hızır o duvarı tamir etti elleri ile. فَقَالَ لَهُ مُوسَى Musa dedi ki, لَوْ شِئْتَ لاَتَّخَذْتَ عَلَيْهِ istersen bunlardan buna karşılık ecir alabilirdin.
قَالَ: هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ işte bu benim ile senin arandaki ayrılık diyor. bu sefer duruyor,
قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَرْحَمُ اللَّهُ مُوسَى، لَوَدِدْنَا لَوْ صَبَرَ Nebi sallallahu aleyhi ve sellem diyor ki Allah Musa ya rahmet etsin eğer sabretmiş olsaydı
حَتَّى يُقَصَّ عَلَيْنَا مِنْ أَمْرِهِمَا bu ikisini bize anlatmasına müsaade etseydi.
Bunu Buhari Müslim ve Tirmizi en yakın olan. Öbürkülere gitmediğim için.
Bunu neden buraya koyduk şimdi?
Musa ya senden yani bu yeryüzünde en bilgili kim deyince demesi gereken şey Allahu alem di. Ama bunu demedi ben dedi kendisine dönük. Ve Allah da onu terbiye etmek istedi Hızır ile.
Ve burada ilimde sabrın çok büyük bir asıl olduğu bu delil de geliyor. Ha bakıyorsun bir çocuğu öldürüyor hiçbir günah işlemeden.
Bu hadiste geldiği için teferruatını anlatmıyor ama ayette veyahut ayetin dışında başka hadisler ile yine gelen nakilde bu isyan edecekti böyle olacaktı diye izah babası salihti o duvarın altında bir şey vardı bunları anlatmıyor.
Burada aynen ibn Abbas’tan قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: هُوَ خَضِرٌ [1] ibn Abbas bunun Hızır olduğunu hem Muaz bin cebel den naklediyor, Musa’nın arkadaşı Hızır’ın kendisiydi diyor.
[1] Buhari 74
-74
حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ غُرَيْرٍ الزُّهْرِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ صَالِحٍ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، حَدَّثَهُ أَنَّ عُبَيْدَ اللَّهِ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ أَخْبَرَهُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ تَمَارَى هُوَ وَالحُرُّ بْنُ قَيْسِ بْنِ حِصْنٍ الفَزَارِيُّ فِي صَاحِبِ مُوسَى، قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: هُوَ خَضِرٌ، فَمَرَّ بِهِمَا أُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ، فَدَعَاهُ ابْنُ عَبَّاسٍ فَقَالَ: إِنِّي تَمَارَيْتُ أَنَا وَصَاحِبِي هَذَا فِي صَاحِبِ مُوسَى، الَّذِي سَأَلَ مُوسَى السَّبِيلَ إِلَى لُقِيِّهِ، هَلْ سَمِعْتَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَذْكُرُ شَأْنَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: ” بَيْنَمَا مُوسَى فِي مَلَإٍ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: هَلْ تَعْلَمُ أَحَدًا أَعْلَمَ مِنْكَ؟ ” قَالَ مُوسَى: لاَ، فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَى مُوسَى: بَلَى، عَبْدُنَا خَضِرٌ، فَسَأَلَ مُوسَى السَّبِيلَ إِلَيْهِ، فَجَعَلَ اللَّهُ لَهُ الحُوتَ آيَةً، وَقِيلَ لَهُ: إِذَا فَقَدْتَ الحُوتَ فَارْجِعْ، فَإِنَّكَ سَتَلْقَاهُ، وَكَانَ يَتَّبِعُ أَثَرَ الحُوتِ فِي البَحْرِ، فَقَالَ لِمُوسَى فَتَاهُ: (أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الحُوتَ وَمَا أَنْسَانِيهِ إِلَّا الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ)، قَالَ: (ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِي فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا)، فَوَجَدَا خَضِرًا، فَكَانَ مِنْ شَأْنِهِمَا الَّذِي قَصَّ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فِي كِتَابِهِ “
__________
فَمَرَّ بِهِمَا أُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ، فَدَعَاهُ ابْنُ عَبَّاسٍ فَقَالَ: إِنِّي تَمَارَيْتُ أَنَا وَصَاحِبِي هَذَا فِي صَاحِبِ مُوسَى، الَّذِي سَأَلَ مُوسَى السَّبِيلَ إِلَى لُقِيِّهِ، هَلْ سَمِعْتَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَذْكُرُ شَأْنَهُ؟
Sen Allah Resulünün bu konuda bir şeyler zikrettiğini duydun mu? Evet diyor. Allah Resulünden şöyle işittim
يَقُولُ: ” بَيْنَمَا مُوسَى فِي مَلَإٍ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ diyor ki, beni israilden bir topluluğa konuşurken birisi geldi,
هَلْ تَعْلَمُ أَحَدًا أَعْلَمَ مِنْكَ؟ senden daha bilgili birisini biliyor musun?
قَالَ مُوسَى: لاَ Musa dedi ki, hayır.
فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَى مُوسَى: بَلَى، عَبْدُنَا خَضِرٌ yani bizim bir kulumuz var Hızır diye. فَسَأَلَ مُوسَى السَّبِيلَ إِلَيْهِ Musa Allah’a ona nasıl ulaşacağını sordu.
فَجَعَلَ اللَّهُ لَهُ الحُوتَ آيَةً balık onların arasında bir alamet oldu. Yukarıda anlattığı.
وَقِيلَ لَهُ: إِذَا فَقَدْتَ الحُوتَ فَارْجِعْ، فَإِنَّكَ سَتَلْقَاهُ balığı kaybettin mi o kaybettiğin yere dön. Onu bulursun. وَكَانَ يَتَّبِعُ أَثَرَ الحُوتِ aynı şey oldu. Ve balığın izlerini takip ettiler vardıklarında,
فَقَالَ لِمُوسَى فَتَاهُ: (أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الحُوتَ o taşın olduğu yere gidelim o yattığımız yere çünkü ben orada unuttuğumu
وَمَا أَنْسَانِيهِ إِلَّا الشَّيْطَانُ bunu bana unutturan ancak şeytan oldu diyor.
ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِي zaten biz de bunu istiyorduk. فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا
فَوَجَدَا خَضِرًا ve orada Hızır ile karşılaştılar.
فَكَانَ مِنْ شَأْنِهِمَا الَّذِي قَصَّ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فِي كِتَابِهِ kıssa aynen Allah’ın kitabında zikrettiği gibi diyor.
Bu da Buhari de tekrar. Birkaç tane baya almışız.
Evet ayete geliyoruz şimdi ;
فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَآ ءَاتَيْنَٰهُ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَٰهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا[1]
Derken kullarımızdan bir kula rastladı buldu. Ona katımızdan bir rahmet vermiş yine ona tarafımızdan bir ilim öğretmiştik.
Ledün ilmi diyor ya tasavvuf ehli buna nispet ederek.
قَالَ لَهُۥ مُوسَىٰ هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَىٰٓ أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا
Ayette diyor ki ;
Senin ile beraber olayım mı? Beraber gidelim mi? Takip edeyim mi? Allah’ın sana öğrettiklerinden bana da öğretirsin diyor.
Yani ilim öğrenmek için.
Hızır da diyor ki;
قَالَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِىَ صَبْرًا
Sen benimle sabredemezsin.
Dedi ki doğrusu sen benimle beraber sabredemezsin.
وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَىٰ مَا لَمْ تُحِطْ بِهِۦ خُبْرًا
İç yüzünü kavramadığın bir bilgiye nasıl sabredersin?
Sen sadece görünüşü algılıyorsun. Algıladığın şey de sana yanlış gelir.
Şimdi tasavvuf bunu dolu dolu mesela şeyhlerin vahdetil vücut hakkında küfüre varan sözlerini bunun arkasına gizlemeye çalışırlar.
Sizin gördüğünüz yanlış olabilir ama şeyh bunun farklısını bilir gibi.
Ve bu sefer ;
قَالَ سَتَجِدُنِىٓ إِن شَآءَ ٱللَّهُ صَابِرًا وَلَآ أَعْصِى لَكَ أَمْرًا
Musa inşallah dedi sen beni sabreder bulacaksın. Senin emrine de karşı gelmem.
قَالَ فَإِنِ ٱتَّبَعْتَنِى فَلَا تَسْـَٔلْنِى عَن شَىْءٍ حَتَّىٰٓ أُحْدِثَ لَكَ مِنْهُ ذِكْرًا
O zaman gördüğün, taaccüp ettiğin hiçbir şeyi bana sorma. Ta ki ben onu sana anlatana kadar diyor.
فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَا رَكِبَا فِى ٱلسَّفِينَةِ خَرَقَهَا ۖ قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْـًٔا إِمْرًا
Demin yukarıda hadiste dediği gibi işte gemi bekliyorlar gemi geliyor, gemiye biniyorlar. Gemiye bindiklerinde Hızır o gemiyi deldi. Yani tahtanın birisini çıkararak deldi. Musa halkını boğmak için mi onu deldin? Gerçekten sen ziyanı büyük bir iş yaptın yani bu yaptığın doğru değil.
Hadiste dediği gibi bizden ücret almadılar, zorlamadılar sizi almayız falan gibi ama sen bu hainliği yaptın. Böyle demek istiyor.
قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِىَ صَبْرًا
Ben sana benimle beraberliğe sabredemezsin demedim mi? Diyor.
( hocaya soru soruluyor ; )
Hocam bu Musa aleyhisselam’ın bu olaylar karşısında müdahale etmesi yani olaylarda yanlış olarak görülen şeylere müdahale etmesi mesela belki bunun da arkasında gizli bir şey vardır diye susmayıp tekrar müdahale etmesinin bir sebebi de nebilik vasfından dolayı yani hata olarak gördüğü şeylere müdahale ?
Cevap ;
Şimdi neyden olursa olsun şunu kabul etmesi gerekir Allah’ın kendisine bildirdiğinden başkasını bilemez. Melekler bile ta baştan ben yer yüzünde bir halife yaratacağım dediğinde,
ey rabbim kan dökecek, yer yüzünü ifsat edecek birilerini mi yaratacaksın? Halbuki biz seni tesbih ediyoruz, sana hamd ediyoruz.
Melekler bu sefer Allah dedi ki ben sizin bilmediklerinizi bilirim. Adem’e isimleri öğrettikten sonra bunlara sayın dedi. Yapamayınca ne dediler? Ey rabbim senin bize öğrettiğinden başkasını biz bilmeyiz. Yani senin bize öğrettiğinden başkasını bilmeyiz. En azından bunu. Baştan da bir ikaz alıyor ama sen benim ile sabredemezsin. O da söz veriyor sabredicem diyor. Buna rağmen sabredemiyor ikazdan sonra.
(hocaya, “ama hocam yine o yolculukta bir şey öğreniyor” deniyor.)
Şimdi öğrenmiyor. Musa imtihanı kaybediyor. Ha bir tecrübe ediniyor.
Halbuki sussaydı, Allah Resulü de diyor ki yukarıdaki hadisin sonunda, Allah rahmet etsin Musa’ya sussaydı, daha onun arkasındaki bir çok şey açıklanabilirdi.
Şimdi burada bilgi hakkında bilirim, daha çok bilirim. Şimdi ilim ehli bu mevzuda, geçmişteki ilim ehli zaten kendisine ondan sorduk ya hiç merak etmiyor musun? Allah Resulü, sahabe bu ayet hakkında ne demiş?
Adam bin dört yüz seneyi sildi. Şimdi bunu anlamayacak kadar aptalsa o adam, ulan bin dört senede bir çok yanlış olabilir. Ama bin dört sene sonra senin bunu bilmen daha garip.
Evet, ve bu sefer Musa diyor ki;
قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِى بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِى مِنْ أَمْرِى عُسْرًا
Musa unuttuğum şeyden dolayı beni muaheze etme dedi. İşim de bana güçlük çıkarma yani bana biraz müsamahalı davran.
فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَا لَقِيَا غُلَٰمًا فَقَتَلَهُۥ
Bir çocuğa rastladılar,
Yukarıda hadiste diyor ya çocuklar ile oynayan bir çocuğa rastladılar ve onu öldürdü. Teferruatı anlatmıyor.
قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةًۢ بِغَيْرِ نَفْسٍ
Yine yürüdüler bir erkek çocuğuna rastladılar Hızır onu öldürdü. Musa dedi ki, tertemiz bir canı yani kastı burada günah işlememiş küçük veyahut işlediği günahlardan sorumlu tutulmayacak yaşta.
Bir can karşılığı olmaksızın kısasa da bedel değil yani hiçbir kimseyi öldürmediği halde katlettin ha? Gerçekten yani
لَّقَدْ جِئْتَ شَيْـًٔا نُّكْرًا yani gerçekten sen fena bir iş yaptın.
قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِىَ صَبْرًا
Hızır tekrar ediyor, ben sana benim ile beraber olacaklara sabredemezsin demedim mi?
قَالَ إِن سَأَلْتُكَ عَن شَىْءٍۭ بَعْدَهَا فَلَا تُصَٰحِبْنِى ۖ قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّى عُذْرًا
Musa bu sefer diyor ki, eğer bundan sonra sana bir şey sorarsam artık benim ile arkadaşlık etme. Hakikaten benim tarafımdan ileri sürülecek mazeretin sonuna ulaştın. Yani benim için en son fırsat. Musa da kabul ediyor bu sefer.
Burada şimdi Musa’nın ;
فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَآ أَتَيَآ أَهْلَ قَرْيَةٍ ٱسْتَطْعَمَآ أَهْلَهَا
Bir köy halkına varıp oradan yiyecek istediler yani doyurulmalarını istediler ama,
فَأَبَوْا۟ أَن يُضَيِّفُوهُمَا ama onlar onları misafir etmekten kaçındılar, imtina ettiler. Ve burada,
فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَن يَنقَضَّ yani yıkılmak üzere olan bir duvar ile karşılaştılar. O zaman Hızır, فَأَقَامَهُ o duvarı tamir etti. Ondan sonra bu sefer Musa diyor ki yine tam dolu dolu öncekiler gibi bir itiraz değil ama,
لَوْ شِئْتَ لَتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا
İstersen buna karşılık onlardan ücret alma hakkın vardı. Hızır da diyor ki;
قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِى وَبَيْنِكَ
İşte bu benim ile senin aramızın ayrılmasıdır.
Şimdi sana سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا bu sabredemediğin şeyleri açıklayacağım, beyan edeceğim, tevilini söyleyeceğim diyor.
أَمَّا ٱلسَّفِينَةُ gemiye gelince, neden onu deldim?
Buraya baktığımız zaman ayetler sanki burada hadislerden daha fazla tafsilat veriyor. Yani hadisin vermediğini ayet veriyor. Ayette olmayanı orada görebiliyoruz. Gemi var ya o denizde yoksul kimselerindi. O denizde çalışan yoksul kimselerin di. Onu kusurlu kılmak istedim delerek. Neden?
فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَآءَهُم مَّلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا
Bir kral vardı bütün gemilere el koyuyordu ama sağlam olan gemiyi, ayıplı gemiyi değil. Ben onun ayıbını göstermek istedim ki onu gasp etmesin diye, ellerinden almasın. Çünkü onlar fakir kimselerdi. Gemide çalışıyorlardı öyle paralarını kazanıyorlardı.
وَأَمَّا ٱلْغُلَٰمُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ
O rastladığımız çocuğa gelince, öldürdüğü ikincisini kastediyor. Onun anası babası mümin kimselerdi bunun için çocuğun onları azgınlığa ve nankörlüğe boğmasından korktuk. Yani bundan korktuk. Onun için öldürdüm.
İbn Abbas diyor ki,
الغلام الذي قتله الخضر طبع يوم طبع كافرا Tirmizideki bir açıklamada ibn Abbas tan geliyor, şeyh Elbani de sahih diyor. Çünkü o daha ruhlar aleminde iken kafirlerden olarak yazıldı.
فَأَرَدْنَآ أَن يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِّنْهُ زَكَوٰةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا
Böylece istedi ki rableri onun yerine kendilerine ondan daha temiz ve daha merhametli bir çocuk versin.
وَأَمَّا ٱلْجِدَارُ o tamir ettiğim duvara gelince,
فَكَانَ لِغُلَٰمَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِى ٱلْمَدِينَةِ o duvara gelince şehirde iki yetim çocuğun idi. Altında da onlara ait bir hazine vardı babalarının bıraktığı. Babaları ise iyi bir kimseydi. Salih bir kimseydi.
فَأَرَادَ رَبُّكَ أَن يَبْلُغَآ أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنزَهُمَا rabbim onlara rahmet olarak hazinelerini çıkarsınlar yani rüşt çağlarına, güçlü çağlarına ersinler, o zaman çıkarsınlar diye bunu da kendiliğinden yapmadım yani o duvar yıkılsaydı altındaki hazine çıkıp başkaları alacaktı ve onu da bunun için yaptım diyor.
Şimdi bu ayet. Fıtratta zikrettiğimiz meseleye bakın, ben insanlardan ve cinlerden bir çoğunu cehennem için yarattım derken bu Kehf suresindeki başka ayette, ki hadiste de zikrediyor daha o günden kalbi mühürlenen, isyan edeceği için kafirlerden olacağı için bunun öldürülmesi, Allah onlara daha hayırlı bir çocuk yani günah işleyip annesine babasına günah kazandırabilirdi. Burada Hızır’ın bilmediği yerler var, görülen o. Ve bu sefer onlara daha salih kimseler versin diye ibn Abbas bunu hadiste açıklıyor.
Evet bunlar önceden dinlediyseniz öbürküleri ilim bahsini geçerken sadece birkaç ayetin zikri ile geçiyorduk, bu kadar teferruata girmiyorduk. Ama burada Adem aleyhisselam’ın kıssasını da alacağız. Çünkü Adem nerenin yaratılmadan önce yazıldığını, nerenin kendi günahı olduğunu ayırt ederek getirilen örnekte bu çok rahat söylenilmekte mesela dünyada yaratılmak ezelden takdir edilen bir şeydi. Cennetten çıkarılma bir imtihanı kaybetmekti. Ha birisi imtihanı kaybetti kafir oldu iblis ona tevbe hakkı da verilmedi ama Adem bir günah işledi cennetten çıkarıldı ama tevbe hakkı verildi.
[1] Kehf 65
[تعليق مصطفى البغا]
]- (40/1) 74
ش (تمارى) تجادل. (سأل موسى السبيل إلى لقيه) طلب من الله تعالى أن يدله على طريقة لقائه. (ملأ) جماعة. (بلى عبدنا خضر) أي بلى يوجد من هو أعلم منك وهو عبدنا خضر. (الحوت آية) علامة على مكان وجوده والحوت السمكة الكبيرة. (يتبع أثر الحوت) ينتظر فقده. (فتاه) صاحبه الذي يخدمه ويتبعه. (اوينا) نزلنا والتجأنا. (نبغي) نطلب. (فارتدا على آثارهما قصصا) رجعا من الطريق الذي سلكاه يقصان الأثر أي يتبعانه. (شأنهما) خبرهما وما جرى بينهما. (الذي قص) أي ما ذكره في سورة الكهف]
[7040,6295، 4450- 4448، 3220 3219، 3104، 2578 – 2147، 122، 78]
عَنْ عَلِيٍّ، قَالَ: كُنَّا فِي جَنَازَةٍ فِي بَقِيعِ الْغَرْقَدِ biz bakiye mezarlığında idik bir gün.
فَأَتَانَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَعَدَ وَقَعَدْنَا Allah Resulü geldi oturdu biz de etrafında toplanarak oturduk.
مَعَهُ مِخْصَرَةٌ onun yanında ucunda demir olan bir sopası da vardı. Devamlı baston gibi bir şey.
فَنَكَّسَ فَجَعَلَ يَنْكُتُ بِمِخْصَرَتِهِ onu yere vurdu sonra kazımaya başladı.
مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ sizden hiçbiriniz yoktur ki, yani genel olarak getiriyor ifadeyi,
مَا مِنْ نَفْسٍ مَنْفُوسَةٍ misak vermiş nefis olarak yaratılmış,
إِلَّا وَقَدْ كَتَبَ اللهُ مَكَانَهَا مِنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ onun cennetteki veyahut cehennemdeki yeri yazılmıştır diyor. Hiçbir nefis yoktur ki yani her nefsin cennetteki veyahut cehennemdeki mekanı yazılmış olmasın diyor.
وَإِلَّا وَقَدْ كُتِبَتْ شَقِيَّةً أَوْ سَعِيدَةً o ya sait veyahut şaki olarak yazılmıştır.
قَالَ فَقَالَ رَجَلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ أَفَلَا نَمْكُثُ عَلَى كِتَابِنَا، وَنَدَعُ الْعَمَلَ؟ aynen araftaki geçen ayette Ömer’in Allah Resulüne sorulan soruyu ona sorup cevap vermesi peki o zaman amel niye ey Allah’ın Resulü diyorlar ya, burada da diyor ki ey Allah’ın Resulü biz yazı yazılan şeyin üzerine kalalım mı? Ameli bırakalım.
فَقَالَ: «مَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ، فَسَيَصِيرُ إِلَى عَمَلِ أَهْلِ السَّعَادَةِ yani her kim saadet ehlinden yazılmışsa o amelleri işleyecek,
وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ kim şaki yazılmışsa, فَسَيَصِيرُ إِلَى عَمَلِ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ yani şaki ehlinden yazılanlar da o amelleri işleyecek.
أَمَّا أَهْلُ السَّعَادَةِ فَيُيَسَّرُونَ لِعَمَلِ أَهْلِ السَّعَادَةِ، وَأَمَّا أَهْلُ الشَّقَاوَةِ فَيُيَسَّرُونَ لِعَمَلِ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ
كُلٌّ مُيَسَّرٌ لما خلق له kısmını herkese kendi ameli kolaylaşıcak.
ثُمَّ قَرَأَ sonra şu ayeti okudu, فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى، وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى
Buhari Müslim gibi.
Şimdi kader mevzusundaki ayetler olsun hadisler olsun mutlak bize kapalı olan yerleri olur. Anlamadığımızda anlayamadığımızda. Hemen inkar yolunu seçmek değil. Veyahut bunun ile sapıtanları birileri kendisini ateş ehli olduğunu düşünüp bildiğimiz menheçte inkara gidecek. Ya onların bu yaptığı yazık değil mi onlara böyle oluyor. Aslında mesele böyle değil, böyle bir şey yoktur. Herkes yaptığına karşılık kendisi yapmalıdır gibi sözler ile zihin daha çok bulandırılacağına biz bunu anlamadık ama rabbimden bize hidayet vermesini istiyoruz deyip bu tarafa sığınması gerekir en azından. Ha bilen, bizden önceki bilen bizden öncekilerin yazdıkları bu mevzudaki insanlara Allah’ın lütfettiği bilgiye dönük açıklık, tereddüt ü olanları izale edecek şekilde bir izah getirebiliriz. Ama bu katiyetle Kuran ve Sünnetin dışında olmamalıdır.
Yani ilim ehli kendiliğinden o meseleyi açan değil mesela soru sorarak diyelim ki bazen Allah istediğini istediğine hidayet verir istediğini sapıtır derken biz hemen karşısında neyi okuyoruz, isteyen inansın, isteyen küfretsin. İstediğine hidayet veriri, istediğini sapıtır arkasından fasıklardan başkasını sapıtmaz diyor. Müşrikler ne diyor aynen bunların sözü, Allah istemeseydi hiçbirimiz müşrik olmazdık diyor. Bu bir imtihan en azında. O zaman imtihanı kazanmanın en güzel yolu, neden ilim üçtür diyor sahabe? Kitap, Sünnet ve bilmiyorum. Bu bilmiyorum da ilimdir. Herkes için bilmemek cahillik değildir illa.
Bu da Buhari Müslim ve Ebu Davut da.
عَٰلِمِ ٱلْغَيْبِ ۖ لَا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِى ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَلَا فِى ٱلْأَرْضِ وَلَآ أَصْغَرُ مِن ذَٰلِكَ وَلَآ أَكْبَرُ إِلَّا فِى كِتَٰبٍ مُّبِينٍ[1]
O gaybı bilendir. Göklerde ve yerde zerre miktarı bir şey bile ondan gizli kalmaz. Bundan daha küçük ve daha büyüğü de şüphesiz.
Yani biz külli de biliyor, cüzzi de biliyoruz ya küçükten daha küçük büyükten daha büyüğü de bilir. Buna ne diyoruz? İlmi sonsuz her şeyi kuşatmıştır. O şey her şey bu ifadeyi net açıklar. Ama buna rağmen bu cümleler üzerinde kalınmamış. Her şey diyor bir yerde yaprak dahi Allah’tan izinsiz yani daldan kopup yere düşmez diyor. Tek tek örnekler ile müşahhaslaştırdığı da vardır bu şekilde.
Ondan sonra her şeyin canlı olması canlının çok küçük bir varlık da olması, düşün atomu düşünün, molekülleri düşünün zerreleri hepsi canlı mı? Şuan ki ilim ile. O zaman ona hayat veren var. Onun hayatını idame ettirmede unsurlar var. O da nedir? Hayat veren. El-muhyi dediğimiz.
Sonra tekrar
ٱللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ [2]
Allah risaletini kime vereceğini daha iyi bilir.
إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِۦ وَهُوَ أَعْلَمُ بِٱلْمُهْتَدِينَ[3]
Doğrusu rabbin kendi yolundan sapan kişiyi en iyi bilendir. Hidayete erenleri de en iyi bilendir.
Şimdi burada merkezleştiğimiz hep bilgisi ve bir de bildiği şeyler ile bağdaştırma.
۞ وَعِندَهُۥ مَفَاتِحُ ٱلْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَآ إِلَّا هُوَ ۚ وَيَعْلَمُ مَا فِى ٱلْبَرِّ وَٱلْبَحْرِ ۚ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِى ظُلُمَٰتِ ٱلْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِى كِتَٰبٍ مُّبِينٍ[4]
Ve diyor ki burada,
Gaybın anahtarları onun yanında, onları ondan başkası bilmez. O karada da denizde de ne varsa bilir. Onun ilmi dışında bir yaprak bile düşmez dalından. O yerlerde yerin karanlıkları içinde tek bir taneyi dahi bilir. Yaş ve kuru ne varsa hepsi apaçık bir kitapta yani levhi mahfuzu kastediyor hepsi yazılmıştır.
عَٰلِمُ ٱلْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِۦٓ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ٱرْتَضَىٰ مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُۥ يَسْلُكُ مِنۢ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِۦ رَصَدًا[5]
O gaybı bilendir. Gaybına da kimseyi müttali kılmaz. Ancak bildirmeyi dilediği resullere. O resuller bunun dışındadır. Çünkü resullerin bize bildirdikleri resullerin bildiği değil, Allah’ın bildirdiği bize bildirdikleri bu neyin önünü keser e şeyhe bildiremez mi? Hayır. Resullerden başka vahiy gelenin dışında kimseye bildirmez. O bu sınırı koyuyor. Bunun önünden ve arkasından gözcüler salar.
قُل لَّآ أَمْلِكُ لِنَفْسِى نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُ ۚ وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ ٱلْغَيْبَ لَٱسْتَكْثَرْتُ مِنَ ٱلْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِىَ ٱلسُّوٓءُ ۚ إِنْ أَنَا۠ إِلَّا نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ[6]
De ki ben Allah’ın dilediğinden başka kendime herhangi bir fayda ve zarar verecek güce sahip değilim. Eğer ben gaybı bilseydim elbette daha çok hayır yapmak isterdim. Ve bana hiçbir fenalık dokunmazdı. Ben sadece inanan bir kavim için uyarıcı ve müjdeciyim diyor.
Yani resule bile gaybı bilir gibi nitelikler veremeyiz. Hatta bir gün Aişe validemizin yanında genç kızlar, cariyeler varmış ona kaside söylüyorlarmış birisi aramızda yarın ne olacağını bilen nebi var, Allah Resulü diyor ki burayı kesin bunu bir daha demeyin diyor. Allah Resulüne bu denli nitelik ve sıfatlar veremezsek başka kime verebiliriz? Hiç kimseye.
لَوْ خَرَجُوا۟ فِيكُم مَّا زَادُوكُمْ إِلَّا خَبَالًا وَلَأَوْضَعُوا۟ خِلَٰلَكُمْ يَبْغُونَكُمُ ٱلْفِتْنَةَ وَفِيكُمْ سَمَّٰعُونَ لَهُمْ ۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌۢ بِٱلظَّٰلِمِينَ[7]
Eğer beraberinizde onlar da savaşa çıksalardı tebuk olayını söylüyor size bozgunculuktan başka katkıları olmazdı. Ve mutlaka fitne çıkarmak isteyerek aranızda koşuştururlardı. İçinizde onlara iyice kulak verecekler de vardır. Yani onların gelmemesi de hayır ama senin onlara izin vermen de doğru olmadı. Gelselerdi sadece fitne çıkaracaklardı.
بَلْ بَدَا لَهُم مَّا كَانُوا۟ يُخْفُونَ مِن قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا۟ لَعَادُوا۟ لِمَا نُهُوا۟ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَٰذِبُونَ[8]
Hayır daha önce gizlemekte oldukları şeyler günahlar kendilerine görüldü. Eğer dünyaya geri gönderilseler yine kendilerine yasak edilen şeylere döneceklerdi. Zira onlar gerçekten yalancılardır.
وَلَوْ عَلِمَ ٱللَّهُ فِيهِمْ خَيْرًا لَّأَسْمَعَهُمْ ۖ وَلَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوا۟ وَّهُم مُّعْرِضُونَ[9]
Eğer Allah onlarda hayır görseydi yani hayır yok. Elbette onlara işittirirdi. Fakat işittirseydi bile yine onlar yüz çevirerek dönerlerdi.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ، قَالَ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ أَوْلاَدِ المُشْرِكِينَ
Allah Resulüne müşrik çocuklarından soruldu,
فَقَالَ: «اللَّهُ إِذْ خَلَقَهُمْ أَعْلَمُ بِمَا كَانُوا عَامِلِينَ»[10]
Yarın onların ibn Abbas diyor Allah Resulüne küçük iken ölen müşrik çocuklarından soruldu. Nasıl bir amel üzere öleceklerini Allah en iyi bilendir. Dedi.
Şimdi hadi ayetleri anlamadı bunca farklı sahabeden gelen bunlar Allah yarın ne yapacağını bilmez dedirtir mi? Bu mümkün değil.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا مِنْ مَوْلُودٍ إِلَّا يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ، فَأَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ وَيُنَصِّرَانِهِ وَيُشَرِّكَانِهِ» فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ أَرَأَيْتَ لَوْ مَاتَ قَبْلَ ذَلِكَ؟ قَالَ: «اللهُ أَعْلَمُ بِمَا كَانُوا عَامِلِينَ»[11]
Allah Resulü her doğan fıtrat üzere doğar anası babası onu Yahudileştirir, Hristiyanlaştırır, Müşrikleştirir, Mecusileştirir diyoruz ya birisi diyor ki ey Allah’ın Resulü küçükken ölenlere ne dersin? Ne gibi amel işleyeceklerini Allah en iyi bilendir. Nasıl muamele edeceği de ona kalmış.
Burada susman gerekir. Şimdi ne yaparsın bunu Hızır’ın şeyi ile çocuk daha günah işlemeden işlemeden ölmesi daha hayır oldu değil mi? Ondan sonra kendisi istediği gibi muamele eder.
Şirk koşmadıysa bütün günahlar affedilmeye müstahaktır.
عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، ذَرَارِيُّ الْمُؤْمِنِينَ؟ فَقَالَ: «هُمْ مِنْ آبَائِهِمْ» فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ بِلَا عَمَلٍ؟ قَالَ: «اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا كَانُوا عَامِلِينَ» قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ فَذَرَارِيُّ الْمُشْرِكِينَ؟ قَالَ: «مِنْ آبَائِهِمْ» قُلْتُ: بِلَا عَمَلٍ؟ قَالَ: «اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا كَانُوا عَامِلِينَ»[12]
Ey Allah’ın Resulü mümin küçükken ölen mümin çocuklarına onlar babalarından, hiçbir amelsiz mi? Allah yarın nasıl amel edeceklerini en iyi bilendir. Müşrik çocukları için de soruyor, onlar babalarından. Hiçbir amel işlemeden mi? Onların yarın nasıl amel edeceklerini Allah en iyi bilendir.
[1] Sebe 3
[2] Enam 124
[3] Kalem 7
[4] Enam 59
[5] Cin 26-27
[6] Araf 188
[7] Tevbe 47
[8] Enam 28
[9] Enfal 23
[10] Sahihi buhari 1383
[11] Sahihi müslim 2658
[12] Sünen ebu davud 4712