Seferilik mesafesi;

namazın kısaltılması için ne seferilik mesafesi ne de müddeti sınırlandırılmamıştır. (Ibni Kudame el Kafi(1/201) Menarus Sebil(1/133) Ibni Kayyim Zadul Mead(3/562)) Şayet bunun bir sınırı olsaydı Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem mutlaka bunu beyan ederdi.”[/b]Ey Mekke halkı dört beridlik mesafeden azında namazı kısaltmayın” şeklinde rivayet edilen sözün ise Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem’e ait olmadığı tespit edilmiştir. (Ibni Teymiye Mecmuatur Resail(2/6) Elbani Daife(439))

Enes (radiyallahu anh) ‘in anlattığına göre kendisine Basra’dan Kufe’ye giden kişinin kasru’s-salat yani namazını kısaltması hakkında sorulmuştu Söyle cevap verdi: “Rasulullah (Aleyhissalatu Vesselam) üç millik (5,5 km) mesafeyi veya (Şu’be’nin şekkine göre üç fersah mesafeyi) dışarı çıktı mı iki rek’at kılardı” (Muslim(691); Ebu Davud(1201,1233) Abdurrazzak(4336) Ahmed(3129187190282) Darimi(1/355) Ibni Sad(1/143) Buhari(234595) Tirmizi(548) Nesai(3/118) Ibni Mace(1077) Ibni Huzeyme(956,2996) Tahavi(1/418) Ibni Hibban(2734,2740) Beyhaki(3136146153) Ibni Ebi Seybe(2/332))

Enes ra’e Basra’dan Kufe’ye giden kişi hakkında sorulduğu için, bu hadisin “Belki orada konaklayıp yolculuğuna devam ediyordu, yolculuğunun son durağı değildi” şeklinde yorumlanamaz. Aksi halde Enes ra’in böyle bir soruya karsı üç mil gibi bir mesafeden bahsetmesi anlamsız kalırdı. (bkz Fethul Bari(2/567) el Irva(3/15))

Şu’be’nin şekke düştüğü şeyi şu rivayetler gidermektedir; Ebu Said ra’den; “Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem Medine’den çıkıp bir fersah(5,762 km) yürüdüğü zaman namazı kısaltırdı” (Ibni Ebi Seybe(2/331) Abdurrazzak(2/529) Musedded, Abd Bin Humeyd(1/294 no:947) ve Ahmed Bin Muni’den; Busayri Ithaf(1802) Ibni Hacer Metalibul Aliye(647) Said Bin Mansur’dan; Telhisul Habir(2/46) Neylul Evtar(3/254) bkz: Temamul Minneh(s319) el Irva(3/15) Ibni Adiy(5/79) Subulus Selam(2/39) Ibni Kudame el Mugni(2/48)) Ancak bu rivayet zayıf olup, aşağıda görüleceği gibi bazı sahabelerden mevkuf olarak sahihtir

Abdurrahman Bin Harmele’den; “Said Bin Museyyeb’e Medine’ye bir beridlik (22 km) mesafede namaz kısaltılır mı?” Diye sordum, “evet” dedi (Ibni Ebi Seybe(2/15) isnadi sahihtir Sahiha(1/260))

Muhammed Bin Zeyd Bin Huleyde’den; İbni Ömer ra dedi ki; “Üç mil (5541 metre) mesafede namaz kısaltılır” (Ibni Ebi Seybe(2/332) sahihtir Bkz: Elbani el Irva(3/18 no;561) Sahiha(1/259))

Leclac der ki; “Ömer Bin el Hattab ra ile sefere çıktık üç millik (5541 metrelik) mesafede namazı kısaltıyorduk” (Ibni Ebi Seybe(2/333) Sahiha(1/260) hasendir)

Muharib Bin Disar’dan; Ibni Omer ra dedi ki; “Gündüz vakti bir saatlik yola çıksam bile namazı kısaltırım” (Ibni Ebi Seybe(2/334) isnadı sahihtir. Bkz: Fethul Bari(2/567) Irva(3/18) Sahiha(1/259)) Yine Ibni Omer ra der ki; “Bir millik (1847 metrelik) mesafeye gitsem bile namazı kısaltırım” (Sahihtir Fethul Bari(2/567) Irva(3/18) Sahiha(1/259))

Nafi dedi ki; “İbni Ömer ra Mekke’de ikamet ederdi Mina’ya çıktığı zaman namazı kısaltırdı” (Ibni Ebi Seybe(2/334) isnadı sahihtir. Irva(3/18) Sahiha(1/259)) Mekke ile Mina arası bir fersah (5762 metre)’dir. Mekkeliler Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem ile Arafat’ta namazı kısaltmışlardır. Nitekim Cabir Bin Zeyd ra dedi ki; “Arafat’ta namaz kısaltılır” (Ibni Ebi Seybe(2/334)) Mekke ile Arafat arası dört fersahtır(22 km)

Ibnu’l-Munzir dedi ki: Kendisinden ilim bellediğimiz herkes icma ile şunu ifade etmiştir. Yolculuğa çıkmak isteyen bir kimse ancak yolculuğa çıkacağı kasabanın evlerinin dışına çıktığı vakit namazını kasredebilir. (Ibn Kudame, el-Mugni(2/260))

Enes (radiyallahu anh) anlatıyor: “Medine ‘de öğle namazını Rasulullah (aleyhissalatu vesselam) ile dört rek’at kıldık Mekke ‘ye gitmek üzere yola çıkıp Zulhuleyfe ‘ye gelince ikindiyi iki rek’at kıldı” (Buhari(1039,1471–1073) Muslim(690) Ebu Davud(1202) Tirmizi(546) Nesai(1/237) Ahmed(3111117, 186,268))

Seferilik müddeti;

Cabir (radiyallahu anh) anlatıyor: “Rasulullah (Aleyhissalatu Vesselam) Tebuk’de yirmi gün ikamet etti ve namazları hep kasretti” (sahihtir. Ebu Davud(1235) Ibni Hibban(546-Mevariduz Zaman) Sahihu Suneni Ebu Davud(1094) Irva(574) Ahmed(3/295) Ibni Ebi Seybe(2/342) Abdurrazzak(4335) Ibni Hibban(2738-41) Beyhaki(3/152) Ibni Hazm Muhalla(5/26) Zeylai Nasbur Raye(2/186))

Enes ra’den; “Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem ile Mekke’de bir ay kaldık ve namazları kısalttık” (Buhari(2/34))

İbn Ömer radiyallahu anhuma’dan; “Biz kar yolları kapattığı için Azerbaycan’da altı ay kaldık ve namazları ikişer rekat kıldık” (İsnadı sahihtir. Ahmed(283154 no:5552,6424) Mecmauz Zevaid(2/158) Ibn Kesir Camiul Mesanid(28/58) Ibni Hacer ed-Diraye(129) Zeylai Nasbur Raye(2/185) Irva(3/28) Zadul Mead(3/562) Ibni Muflih el-Mubdi(2/115) Ibni Teymiye Fetava(24/142) Ibni Kudame el-Mugni(2/68) el-Kafi(1/201) Kessaful Kina(1/518) Telhisul Habir(2/47) Bedrul Munir(507))

Bazıları; “Belki bugün yarın çıkarım diye niyet etmemişlerdir” şeklinde yorumladılar. Ancak bu görüş hatadır. Zira altı ay Azerbaycan’da kalan İbni Ömer ra’in bu çeşit karların birkaç günde eriyecek bir şey olmadığını takdir etmemiş olması düşünülemez. Enes ra’in Şam’da iki sene kalıp namazı kısaltması(Beyhaki(3/152) isnadı sahihtir), bir grup sahabenin Ramehurmuz’de yedi ay kalarak namazları kısaltmalari (Beyhaki(3/152) Ebu Hatem Merasil(s240) Zadul Mead(3/562) Ibni Muflih el Mubdi(2/115) Ibni Teymiye Fetava(24/142) Ibni Kudame el Mugni(2/68) el Kafi(1/201) Kessaful Kina(1/518)) da bunun gibidir

Osman et Tavil’den; Ebul Aliye (Rufey Bin Mihran) er Riyahi dedi ki; “Bize Ebubekr ra soyle bir hutbe okudu; “Evinde oturan için namaz dört rekat, yolcu için iki rekattır. Benim doğum yerim Mekke, hicret yerim Medinedir Medine’den çıkınca Zulhuleyfe’den öteye iki rekat olarak kılarım. Bu ona dönünceye kadar böyle devam eder” Rufey Bin Mihran’a dedim ki; “Ben memlekete geliyor iki ay kalıyorum Namazı kısaltmalı mıyım?” dedi ki; “Evet! Orada elli yıl kalsan bile dönünceye kadar kısaltırsın” (isnadı hasendir. Mervezi Musnedi Ebu Bekr(135) Ebu Nuaym Hilye(2/222) Osman et Tavil dışındaki ravileri güvenilirdir. Osman hakkında Buhari cerh ve tadil zikretmeden bahsetmiştir.(Tarihul Kebir(2/3/258) Ebu Hatem ise sadece; “Şeyhtir” demiştir(Cerh ve Tadil(3/1/173))

Hasen ra’den; Enes Bin Malik ra Nisabur’da bir veya iki sene kaldı namazları kısalttı( Ibni Ebi Seybe(2/341) Ibni Kudame Mugni(2/68) Cemul Fevaid(1944))

Simak Bin Seleme Ibni Abbas ra’dan; “Bir beldede beş ay kaldım ve namazı kısalttım” (Ibni Ebi Seybe(2/341))

Abdurrahman Bin Misver’den; “Sa’d Bin Malik ile Umman’da iki ay kaldık ve namazı kısalttık” (Ibni Ebi Seybe(2/341) Abdurrazzak(4350) Tahavi Serhu Maanil Asar(1/420) sahih isnad ile)

Ebu Cemre Nasr Bin Umran’dan; “Ibni Abbas ra’ya; “Horasan’da kalmaya devam edersek ne dersin?” diye sordum Dedi ki; “On sene kalacak olsan bile namazı iki rekat kıl” (Ibni Ebi Seybe(2/341))

Hasen ra’den; “Abdurrahman Bin Semure Kabil’de bir veya iki kış geçirdi, namazları kısalttı” (Ibni Ebi Seybe(2/341) Abdurrazzak(4352) Fikhus Sunne(1/242) sahihtir)

Malik ra’den; “Cabir Bin Zeyd’e; “Bir veya iki sene Kesker’de kalsam oranın halkından sayılırım” dedim O da; “Namazları kısalt” dedi (Ibni Ebi Seybe(2/341))

Ebu Vail’den; “Mesruk ile Silsile’de iki yıl kaldım Namazları kısaltıyordu” (Ibni Ebi Seybe(2/342))

İbrahim en Nehai’den; “Alkame ile Havarizm’de iki yıl kaldık, namazları kısaltıyordu” (Ibni Ebi Seybe(2/342))

Zekeriya Bin Amir’den; “Alkame Merv’de iki yıl kaldı ve namazları kısalttı” (Ibni Ebi Seybe(2/341))

Eğer bir yerde ikamet etmeye, orasını vatan edinmeye niyet ederse artık seferi olmaz; Ibnu Abbas (radiyallahu anhuma) anlatiyor: “Rasulullah (Mekke ‘de) ondokuz gün ikamet etti ve namazları kasretti. Biz de (bundan böyle) sefer yapıp ondokuz gün ikamet ettik mi namazları hep kasrederdik, ondokuzdan fazla kaldık mı artık dörde tamamlardık” (Buhari, Taksir 1, Megazi 52, Ebu Davud(1230, 1231, 1232) Tirmizi(549) Nesai(3/121)) Yukarıda naklettiğimiz Cabir ra hadisi ve diğer rivayetler dikkate alındığında bu anlaşılmaktadır. Eğer o yerde ikamete niyet etmezse, orada kaldığı sürece seferidir.

Seferinin cemaatle namaz kılması:

Musa Bin Seleme’den; Ibni Abbas ra’ya; “Mekke’de iken cemaatle kılmazsam nasıl kılayım?” diye sordum Dedi ki; “Ebul Kasim Sallallahu Aleyhi ve Sellem’in sünneti (seferde) iki rekat kılmaktır” (Ahmed(186219962632) Muslim(688) Nesai(3/119) Ibni Huzeyme(951) Beyhaki(3/153))

Sa’bi’den; “İbni Ömer ra Mekke’de namazı yalnız iken ikişer rekat kılıyor, cemaatle kıldığında ise imam kaç rekat kılarsa o kadar kılardı” (Ibni Huzeyme(954) sahihtir)

Ömer ra Mekke’ye geldiğinde onlara iki rekat kıldırdıktan sonra dedi ki; “Ey Mekke halkı! Namazınızı tamamlayınız Zira biz seferiyiz” (Malik Muvatta(1/149) sahihtir.

Buraya kadarki bilgiler sahih ilmihalden

Mesafe ölçüsünün hesabı delillerle tespit edilir. Yalnız görüş belirterek hedefe varmak caiz değildir. Özellikle görüş belirtmeye dönebileceğine dair bir esas, kıyas yapılabileceğine dair bir benzer olay yoktur. Aksine icma kararlaşmadığı müddetçe delil, her misafirin namazı­nı kısaltmasını mubah görenle beraberdir.”

Kur’ân’ın zahiri, yolcu­luğa çıkan kimse için kısaltmanın mubah olduğunu göstermektedir. Allah Teâla: “Yeryüzünde yolculuk yaptığınız zaman namazı kısaltmanızda bir günah yoktur.” buyurmaktadır. Ya’lâ b. Ümeyyc’den rivayet edilen bir haberde korku şartı kaldırılmıştır. Ayet, böylece yeryüzünde yapılan bütün yolculukları kapsamaktadır. Rasûlüllah Sallallahu Aleyhi ve Selem’in: “Misafir üç gün mesh eder” hadisi şerifi meshin müddetini beyan için gelmiştir. Burada onunla delil getirilemez. Bunun üzerine kısa mesa­feyi de üç günde katetmek mümkündür. Rasûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem o mesafeyi sefer olarak isimlendirmiş ve buyurmuştur ki: “Allah’a ve âhiret gününe iman eden bir kadın için mahremi olmadan bir günlük yolculuk yapması helâl değildir.”

Bu bilgiler Fıkhussunne’den