Bazen size öğretti, nasihat etti aynı anlama delalet ederler. Ama Allah’ın ayetlerini okuyorlar size, hikmetten bazı sözleri okuyor veyahut bu ikisi ile size nasihat ediyor, bu ikisi ile sizi tezkiye ediyor, şirkten arındırıyor denildiğinde arada her ne kadar küçük farklılıklar ile bir ayrım da olsa, işte sana Allah’ın kitabını okuyorum derken, aa bak sana nasihat ediyorum.

Hemen şu farkı hissederiz Allah’ın ayetlerini okurken biz nasihat inceliğini kaçırabiliriz. Ona bir şeyi ispat eder nitelikte, onu mağlup eder bir nitelikte, onu mahcup eder bir nitelikte bir ifade ağırlığı kullanabiliriz. Bu mümkün ki Allah kendi resulüne yani insanlara arasında elçi olarak seçmiş olduğu resul için bile diyor;

Eğer sen kaba ve katı kalbi olsaydın,

وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ[1]

Eğer sen kaba sözlü katı kalpli birisi olsaydın,

انفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ etrafından dağılır giderlerdi diyor.

İşte burada ;

وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ  Allah’ın sizin üzerinizdeki olan nimetini düşünün. Bunu bir kül, bir bütün olarak büyük bir bütün yani bizi şirkten arındırması bile büyük bir nimettir ama nimeti her zaman aynı doluluk ile buna delalet eder şekli ile değil de mesela,

وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ اِذْ كُنْتُمْ اَعْدَٓاءً فَاَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ Allah’ın sizin üzerinizdeki nimetini anın, düşünün. Siz birbirinize düşmandınız Allah sizi kardeş yaptı bu nimeti ile diyor.

Has bir topluma dönük söylenen bu ayet bütün ümmetinin tamamını muhatap alır. Ama bu Allah’ın nimetlerinden birisini zikrederek.

وَمَٓا اَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهٖؕ  [2] size indirdiği bu kitap ve hikmet ile size nasihat ediyor.

Size vaaz ediyor, size öğüt veriyor.

وَاتَّقُوا اللّٰهَ Allah’tan korkun yani bu öğütlerini dikkate alın.

Şimdi Allah resulünün vahiy indirerek öğretmesinin yanında tabi ki vaaz etme, nasihat etme, öğüt verme gibi bunun içeriğini dolduran ameller vardı.

Aynı şey bizim için de mevzu bahis. Biz insanlara öğüt verirken, nasihat ederken öyle veya böyle her ne kadar ifade şekli bize nispet edilen bir söz de olsa o sözün çağrıştırdığı mutlak Kurandan bir ayet ve Allah resulünün sözlerinden sünnet ‘inden bir söz olmalıdır.

Yani biz de vaaz ederken, nasihat ederken insanlara anlatırken falanın hikmetli sözleri şeklinde değil, falanın hikayeleri değil falanın mektupları değil ki safsata ile dolu olduğunu görüyorsunuz. Bu ya Allah’ın kitabından bir ayet ya da onu açıklayan resulün sözlerinden bir söz olmalıdır nasihat.

Çünkü nasihat, ayeti okuyorsun hadisi okuyorsun anladın mı diyorsun? Evet. Anlaşıldığını görüyorsun ama ona karşı bir inkıyat emirleri yerine getirme, nehiylerden uzak durma gibi bir hareketlilik göze çarpmıyorsa nasihata başlıyorsun.

Nasıl olur? Bak bu nasihat senin üzerine hüccet ikame etmedir. Ve Allah tan korkman gerekir. Çünkü defaatle Allah’tan korkmayı ifade eden ayetler ile ona bir şeyler öğretmiş de olsan bu söz devamlı tekrarlanılması yani insanları Allah ile korkutman gerekiyor. Çünkü insanlar dikkat ederseniz Allah’tan, onun tehditleri ile korkutmaktan öte veyahut Allah’ın sevgisi onu sevmek ile onlara İslam’ ı imanı tevhidi sevdirme yerine başka vesileler kullanarak bunu yapıyorlar.

Yani aracı naz ve niyaz makamında olan kimseleri. Nasıl aracı yapıyorlarsa inan Allah’a itaatsizlikte başkaları ile korkutuyorlar.

وَاتَّقُوا اللّٰهَ Allah’tan korkun.

وَاعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَليمٌࣖ  iyi bilin ki şüphesiz Allah her şeyi bilendir yani gizlediğimizi, alanen yaptığımızı yani hain bakan gözlerdeki kastı, kalbimizden düşündüğümüz ne olursa olsun Allah en iyi bilendir. Yani görünüşte nasıl bir tavır sergilersek sergileyelim asıl olan içimizde gizlediklerimiz.

Yani hiçbir şey gizlemeye çalışmayın. Bunların yanında Allah resulü sallallahu aleyhi ve sellem’e yine verilen iki şey, indirileni bıraktık verilen iki şey ha verilen iki şey de ona indirilen anlamını taşır.

Ama buraya kadar bu verilen iki şeyi, indirilen iki şeyi, okunan iki şeyi, nasihat edilen iki şeyin, öğüt verilen iki şeyin yanında resule yine öğütte nasihatte malzeme olarak kullanılan, ona verilen iki şey.

Şuana kadar hikmeti her ne kadar biz inanan kabul eden kimseler olmamız hasebi ile hikmetin yanına beynel kavseyn sünnet diye koyduk. Ama ayetten başlayarak gelmemiz iki şey iki şey. Bunu inkar edip öyle veya böyle vesileler ile ikinci kısmı saf dışı edip, kendi sözlerini oraya sokuşturanları yani Kuran bize yeter deyip kendileri Kuran ile yetinmeyip onlarca kitap yazanlar.

Mikdan bin mağdikerb’den gelen bir hadisi şerifte;

Allah resulünden naklederek diyor ki, Allah resulü sallallahu aleyhi ve sellem;

ألا إنِّي أوتيتُ الكتابَ ومثلَهُ معهُ bana kitap ve bir de onun misli verildi diyor.

Bana kitap ve bir de onun misli verildi buyuruyor. Bu hadisi şeriftir. Burada bana kitap ve hikmet demiyor kitap ve bir de misli verildi diyor.

Misli kelimesini aynen onun gibi şeklinde anlarsak aynen onun gibi vahiy olan bir şey daha verildi. Aynen onun gibi vahiy olan bir şey daha verildi.

Geçen haftaki derste nasıl ki ona vahyedileni yine iki şey olarak aldık, indirilen iki şeyi alırken bunlar indirilen vahyedilen şeylerdir, verildi de bu anlamda. Kitap ve bir de onun misli verildi diyor.

Bu hadisi şerif sizin ulaşabileceğin kitaplardan sadece ebu davut da var burada tercüme edilerek ulaşabileceğinizden ve şeyh elbani de bunu tashih ederek sahihtir diyor.

Arkasından yine iki şeye bağlı zikredilecek sözlerden birisi de herhangi bir meselede ihtilafın vukuunda, müracat edilecek iki şey, herhangi bir meselede mesele derken istisnasız ihtilaf ettiğimiz şey ne olursa olsun hiç önemli değil.

Dünyevi bile olsa orada bir ihtilaf, husumete sebep olacak bir sorun varsa mutlak orada da Allah ile korkutarak onun azabı ile korkutarak onun indirdiklerini asıl olarak kabul edip onun ile nasihat edebilecek bir konum vardır çok basit şeyde insanlar ihtilaf edebilirler ve bu çok basit şeylerdeki ihtilaf onları husumete kadar götürürler, kardeşlik hukukuna veyahut aynı Tevhid inancına sahip olan insanları birbirine düşman edebilecek ihtilaf ettiğimiz çok sebepler olabilir.

Düşünün ki tevhidi kabul ettiği halde tevhidin hatrını anlamamış hazmedememiş uygulamasını bilmeyen kimseler arasındaki sorunlara baktığınızda cidden çok basit meseleler olarak görürüz.

O şeyin keyfiyetine bakarak basitliğini değil, o şeyin sebep olduğu soruna bakarak basit mi önemsiz mi, cidden önemsenmeyecek şeyler midir diye bakmamız gerekir. Çünkü onun keyfiyeti hiç önemli değil.

İtaat ve isyan mevzusunda Allaha ve resulüne itaat mevzusunda biz itaat etmemiz istenilen, sakınmamız istenilen şeyin keyfiyetini değil akıbet netice olarak bizi götürdüğü sonuca bakarız. Eğer o şey ile bir isyan itaat mevzu bahis ise bizim için çok önemlidir.

Onun küçüklüğü önemli değil çünkü her küçük isyan daha bir isyana her küçük bir itaat daha büyük bir itaate götürür. Bakara suresinde beni İsrailin nebilerinden dua edip de Allah’ın bir kral yollamasını istemeleri onun ile beraber düşmanlarımıza karşı harp edelim kıssasını yapmış olduğumuz derslerde bunu dinleyebilirsiniz.

Onun için herhangi bir meselede ihtilafın vukuunda derken çok aam (genel) kullandık müracat edilecek iki şey. O ihtilaf ettiğimiz şey ne olursa olsun hiç önemli değil keyfiyeti.

Nisa suresindeki ayeti kerimede Allah azze ve celle;

يَٓا اَيُّهَا الَّذينَ اٰمَنُٓوا اَطيعُوا اللّٰهَ وَاَطيعُوا الرَّسُولَ وَاُو۬لِي الْاَمْرِ مِنْكُمْۚ[3]

Ey iman edenler, imanın anlamını iman etmenin anlamını şuana kadar ki yapılan derslerde dikkat ederseniz Allah’a iman etmenin, resule iman etmenin ne anlama geldiğini arkasından Allah’a ve resulüne imanın itaat ile lazımı olduğudur. Haasseten burada resule itaate öncelik veririz çünkü resule itaat ile ancak Allah’a itaat etmiş sayılırız.

Çünkü onun bize getirdiği, onun bize emrettiği, onun bizi yasakladığı ne varsa mutlak ona itaattir ve dolayısı ile Allah’a itaattir.

Ey iman edenler Allah’a itaat edin ve resulüne itaat edin. Daha önce bu  mevzuyu işlediğimiz yerine göre zihninizde bir şeylerin kaldığını düşünüyorum,

Burada tercüme ederken, ey iman edenler Allah’a itaat edin, resulüne itaat edin şeklinde Allah’a ve resulüne itaatin müstakil emir sigaları ile olduğu gibi Türkçeye aktarmamız gerekir. Bunu tek cümle halinde,

Ey iman edenler Allah’a ve resulüne itaat edin diyemeyiz. Burada müstakil emir sigaları ile Allah’a ve resulüne itaat etmemiz istenilen şey öncelikli buradaki itaatin mutlak olduğunu ifade eder. Yani katiyetle ne olursa olsun Allah’ın ve resulünün emrettiği ona itaat etmeliyiz.

Yukarıda da dediğim gibi itaat edeceğimiz şeyin keyfiyeti önemli değildir. Akıbet olarak onun ile itaat varsa buna mecburuz.

وَاُو۬لِي الْاَمْرِ مِنْكُمْۚ burada sizden olan emir sahiplerine de itaat edin anlamı çıkar. Ama itaat edin kelimesini kullanmıyoruz.

Allah’a itaat edin, resule itaat edin ve sizden olan emir sahiplerine de. De takısı ile ele alıp yani onlara da itaat etmenin gerekli olduğu anlatılıyor. Ama buradaki itaat az önceki zikredilen mutlak itaatlerin yanında bunun mukayyed bir itaat olduğu ortaya çıkar.

Görüldüğü gibi burada ulul emri ibn abbas’dan gelen nakilde söylediği gibi;

العلماء و العمراء ikisi de doğru bir anlamdır bu ayet hakkında. Bundan kasıt, umera idareciler ve ilim ehlidir. Hangisi olursa olsun önemli olsun. Hangisi ile karşı karşıya kalıyorsak, hangisine bir itaat mevzu bahisse katiyetle resulüne de itaat olmalı o. Allah’a da itaat olmalı resulüne de.

O zaman katiyetle Halika isyan olunan bir yerde mahluka itaat yoktur. Görüldüğü gibi, Allah’a itaatin resule itaatin önüne geçecek mükellef olduğumuz hiçbir itaat yoktur.

Ancak Allah’a itaat, resulüne itaat ise onlara isyan yoksa o zaman ondan gayrı itaati ile emredildiğimiz kimler varsa bu idarecilerdir, alimlerdir, anamız babamızdır kadınların eşlerine itaati bu ancak ele alınır.

Devam ederek,

فَاِنْ تَنَازَعْتُمْ في شَيْءٍ eğer siz herhangi bir şeyde ihtilaf ederseniz yukarıda başlıkta da, ihtilaf ettiğimiz herhangi bir şeyde, bu ifade genel bir ifade burada da aynen, فَاِنْ تَنَازَعْتُمْ في شَيْءٍ burada nekreli geliyor. Herhangi bir şeyde münazaa ederseniz, ihtilaf ederseniz ihtilafın halline ilk elden müdahele etmek gerekir yani ihtlafın akabinde eğer ihtilafın halli düşünülmezse, ihtilaf giderilmezse ihtilaftan kurtulmaya çalışılmazsa ihtilafın götüreceği yer iftiraktır yani parçalanma ve bölünmedir.

Görüldüğü gibi ayeti kerimede böyle bir ifade geliyorsa ki çok vardır böyle, mutlak bizim ihtilafa düşeceğimiz iftiraka, parçalanmaya gitmeden önce bunun önünü almamız gerektiği ikaz edilir.

Ayeti kerimede de buyurduğu gibi;

وَلَا تَكُونُوا۟ كَٱلَّذِينَ تَفَرَّقُوا۟ وَٱخْتَلَفُوا۟[4]

Sakın siz ihtilaf edip parçalananlar gibi olmayın diyor. ha ihtilaf edip parçalananlar gibi olmayın derken,

وَلَا تَكُونُوا۟ كَٱلَّذِينَ تَفَرَّقُوا۟ وَٱخْتَلَفُوا۟ مِنۢ بَعْدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلْبَيِّنَٰتُ ۚ

Açık deliller geldikten sonra. Açık deliller beyyinat geldikten sonra derken burada beyyinattan kasıt doğrudan doğruya sünnet kastedilir. Çünkü Kurandaki naslar bile bazen çoğu zaman ekseriyetle resul tarafından beyan edilir. Çünkü Kuranı beyan etme hakkı da sadece onundur. Onun dışında Kuranı açıklayabilecek bir niteliğe sahip başka bir nas yoktur.

İşte Kuran ve Sünnet yukarıda iki şey iki şey halinde alta doğru gelirken anlamamız gereken bu. İşte herhangi bir şeyde ihtilaf ederseniz o ihtilaf ettiğiniz şeyi,

فَرُدُّوهُ اِلَى اللّٰهِ وَالرَّسُولِ اِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِؕ

O ihtilaf  ettiğiniz şeyi Allah’a ve resulüne havale edin. Gördüğünüz gibi burada da iki şey var.

Allah azze ve celle’nin zatına nispet edilen ile resulün zatına nispet edilen. Bunu indirilen şey olarak gördüğümüzde kendisine verilen iki şey olarak gördüğümüzde buna kitap ve hikmet diyoruz.

Burada da Allah’a havale edin o ihtilafınızı. Kasıt kitabınadır. Birden bire böyle bir anlam veriyoruz çünkü mevcut taifeler arasında bunun kitap olduğu hakkında ihtilaf yoktur, sorun yoktur. Ama sözde yoktur.

Bizde bunu Allah’ın kitabı kabul ettik, odur denildiğinde ister istemez bunu söylediğiniz kişinin şahsiyetinde oluşturduğu bilgi birikiminde tabanının yoklanılması gerektiğini çünkü Kuran bize yeter diyenlerin tabanında karıştırdığınızda Kuranı ister istemez lafızların sübutunun katiyeti ile lafızların delalet ettiği mananın sübutunda bir ihtilaf vardır. Çünkü nasların sübutu, lafızların sübutu katidir ama lafızların delalet ettiği mana kati değildir onlarda zannidir.

Kuran bize yeter diyenlerin o zanni lafızlar içerisinde dolaştığını görürsünüz. Onun için Allah’a havale edin denildiği zaman biz Kurana kabul ediyoruz ama sahabenin nakleden kimselerin resulden aktardığı, resulün açıkladığı vahiy olan ikinci kısmı yani sünnet ile açıklanan kısma bakma zorundayız.

وَالرَّسُولِ derken sünnet ‘i, hikmeti, ikinci kısmı kitap ve hikmeti kast ettiği çok açıktır. Burada yine ayetin siyakından anladığımız şu oluyor, ihtilafın vukuu normal bir olay. İhtilaf edilir herkes ihtilaf edebilir hatta belki ihtilafa örnek bu mevzuda sahabe de diyebiliriz, ihtilaf ettikleri meseleleri nasıl halledeceklerini düşünmüşler, yapmışlar o zaman onlar bu ihtilaftan kurtulamadıysa bizim kurtulmamız hiç mümkün değildir.

Ama ne yazık ki bizde sahabenin ihtilafını biz örnek olarak sunuyoruz. İbretlik değil. O zaman bizim ihtilafımız sorun değil, ihtilaf anında ne yapacağımızı bilmek ve hemen onu yapmaktır.

 اِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِؕ  eğer Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsanız diyor.

İhtilaf anında yapılacak şeyi yapmak Allah’a ve ahiret gününe imanın şartı olarak zikrediliyor. O yaptığımız hareket imanın gereğidir. Hatta bunu anlatırken size imanın cüzü olarak kabul ettiğimiz bir çok şeyde mesela komşulukta anlattığımızı hatırlıyorum size,

مَن كان يؤمِنُ باللهِ واليومِ الآخِرِ فلْيُحسِنْ إلى جارِه Allah’a ve ahiret gününe inanan komşusuna iyi davransın diyor.

Şimdi bu hadisi şerifi duymak bilgidir, uygulamaya gelindiğinde insanlar kendi yorumları ile yaklaşıyorlar. Nasıl yaklaşıyorlar? Komşusu ona iyi davrandığı müddetçe o komşusuna iyi davranıyor. O bana iyi davranmıyorsa ben neden ona iyi davranayım diyor, makul bir izah şekli de bulabiliyor.

Ağzı güzel söz eden birisi ise anlatabiliyor da ama burada Allah’a ve ahiret gününe inanan diyor. imandan bir cüzdür, komşusuna iyi davransın. Şimdi komşum bana iyi davranmıyorsa onun bunda sorunu var. O buna inanmıyorsa bu ameli yapmamak ile bende onun bana davrandığına mukabil ancak öyle davranırım diyorsam komşumun dalaleti bana da bulaşıyor, beni de sapıttırıyor.

O inanmıyorsa Allah’a ve ahiret gününe ben de inanmıyorum demek olur bunun anlamı. Demek ki komşumuz bize nasıl davranırsa davransın, bizim ona davranma şeklimiz bize anlatılmış öğretilmiş, sen ona iyi davranmak zorundasın o sana kötü de davransa.

Çünkü müstakillen tek tek her kim Allah’a nekreli olarak geliyor her kim Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsa komşusuna iyi davransın diyor. burada da eğer Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsanız derken, Kurana inanırız, Sünnet ‘e de inanırız, ahirete dönük bilgilerin hepsi bu ikisinde geliyor buna da inanırız. Yani ahirette size vaad edilen bir azap var.

Çünkü vaad edilen bir azap var, buradaki ihtilaf halledilmezse iftiraka götürüyor. Az önceki okuduğum ayetin devamında da,

وَلَا تَكُونُوا۟ كَٱلَّذِينَ تَفَرَّقُوا۟ وَٱخْتَلَفُوا۟ مِنۢ بَعْدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلْبَيِّنَٰتُ ۚ وَأُو۟لَٰٓئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ

Kendilerine açık deliller beyyinat geldikten sonra ihtilaf edip parçalananlara orada büyük bir azap var diyor. eğer o ihtilaf beni iftiraka parçalanmaya götürecekse o parçalanma da beni bir azaba müstahak kılacaksa o zaman ben bu ihtilafı halletme zorundayım.

Birileri ister onu halletmeye çalışsın ister çalışmasın ama benim yapmam gereken bu.

Her an buna en azından cevap bulamıyorsanız size sorulacak sorunun cevbına hazır olmanız gerekiyor. Yani ihtilaf eden, iftiraka sebep olan siz olmamalısınız.

İşte bu yapacağınız şey sizi sizin için en hayırlı bir yöntemdir. Bunu da daha önceki derslerde anlattığım gibi bakarsanız dinlerseniz göreceksiniz, ihtilafa mani olmanın çok yolları vardır.

Nasıl ki ihtilafa düşmenin çok yolu varsa ihtilafa mani olmanın da yolları vardır.

Bu sizin için en güzel bir neticedir yapmanız gereken. Yani netice hem dünyada istenilen sağlanılmış olur hem de ahirette sağlanılmış olur.

İhtilafın vukuunda yapmamız gereken yani müraacat etmemiz gereken iki şey derken bunu biz ayetten ele aldık,

İrbad ibn sariye radıyallahu anhu dan gelen bir hadisi şerifte şöyle naklediyor;

صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ذَاتَ يَوْمٍ bir gün Allah Resulü bize namaz kıldırdı.

ثُمَّ أَقْبَلْ عَلَيْنَا sonra bize doğru döndü. فَوَعَظَنَا bize vaaz etti. Allah resulü iki şey ile vaaz ediyordu. مَوْعِظَةً بَلِيغَةً çok beliğ sözler söyledi. Açık, net, herkesin duygusuna dokunacak şeyler öyle oldu ki,

ذَرَفَتْ مِنْهَا الْعُيُونُ gözler yaşardı diyor. وَوَجِلَتْ مِنْهَا الْقُلُوبُ kalpler ürperdi diyor. o kadar beliğ hoş bir vaaz etti. فَقَالَ قَائِلٌ ordan birisi dedi ki,

يَا رَسُولَ اللَّهِ، كَأَنَّهَا مَوْعِظَةُ مُوَدَّعٍ sanki bu bir veda konuşması. Sanki bir ayrılış.

فَمَا تَعْهَدُ إِلَيْنَا؟ bize ne tavsiye edersin, bize ne nasihat edersin?

Belli ki zeki birisi, burada adı zikredilmiyor ve nakillerde de kim olduğuna dair ben bir şey bilmiyorum. Bize ne anlatırsın, ne nasihat edersin, neyi tavsiye edersin?

Allah resulü diyor ki;

قَدْ تَرَكْتُكُمْ عَلَى الْبَيْضَاءِ لَيْلُهَا كَنَهَارِهَا ben sizi gündüzü gibi gecesi de apaydınlık olan bir hal üzere bırakıyorum. Yani gecesi de gündüzü gibi aydınlık.

Bu neyi gösteriyor, ben sizi aydınlık üzere bırakıyorum. Muğlak, anlatılmamış, tereddütlü, izah edilmemiş, sizi zora sokacak hiçbir şey bırakmadım. Gecesi de gündüzü gibi apaydınlık.

لَا يَزِيغُ عَنْهَا بَعْدِي إِلَّا هَالِكٌ işte onlardan sadece kalbinde batıl hastalığı, batıla meyletme hastalığı olan helak olucak kişi ancak yan çizer diyor.

أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ size Allah’tan korkmayı tavsiye ederim.

وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَةِ idarecilerinizi, ilim ehlinizi ne ise sizden olan emir sahiplerinizi dinlemeniz, onlara itaat etmenizi.

وَإِنْ كَانَ عَبْدًا حَبَشِيًّا sizin üzerinizdeki idareci olan Habeşli siyah bir köle de olsa,

 مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ بعدي benim vefatımdan sonra sizden hayatta kalanlar, yaşayanlar    فَسَيَرَى اخْتِلَافًا كَثِيرًا  çok ihtilaflar görecekler diyor.

Benim vefatımndan sonra sizden hayatta kalanlar, yaşayacaklar çok ihtilaf görecekler diyor.

فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي gördüğünüz gibi sizin yapmanız gereken sünnetime yapışmanızdır   وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيِّينَ من بعدي sonra halifelerimin ve onların yolundan gidenler. Raşit halifelerin yolundan gidenler.

Burada benim sünnetime size sünnetimi bırakıyorum ve halifelerin yolunu derken bunu sünnet şeklinde ele alamayız resulün yolu indirilen o hikmete dayalı, hulefai raşidinin yolu resule inen o hikmeti uygulayan kimseler olarak, onu doğru anlayıp doğru uygulayan kimseler olarak anlatılır. Devamında da diyecek;

تَمَسَّكُوا بِهَا  gördüğünüz gibi ona sımsıkı yapışın, neye benim Sünnetime.

بهما demiyor. İkisine sımsıkı yani hem benim sünnetime hem de hulefai raşidinin sünnet ‘ine ikisine sımsıkı yapışın demiyor. Benim sünnetime ve hulefai raşidinin yani müminlerin yolundan giden o yola tabii olun diyor.

وَعَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ azı dişi ile yakaladığınız gibi insan sağlam tutmak istediği şeye azı dişi ile yakalar. Azı dişi ile tutarmış gibi tutar.

وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الْأُمُورِ sakın ha dinde yeni çıkan şeylerden sakının, uzak durun. Onlara karşı tedbirli olun. O kadar uyanık olun ki sizi bile kucaklamasın sonunda

[1] Ali imran 159

[2] Bakara 231

[3] Nisa 59

[4] Ali imran 105