حكم إخراج
الزكاة الفطر نقدا
Hazırlayan
Onur Dinçer
22 Recep 1442 \ 06 Mart Cumartesi 2021
Tashih
Zafer Günal
15 Şaban 1443 \ 18 Mart Cuma 2022
حَدَّثنََا وَكِيعٌ ، عَنْ سُفْيَانَ ، عَنْ هِشَامٍ ، عَنِ الَْْسَنِ ، قَالَ : لاَ بَأْسَ أَنْ ت عُْطَى الدَّرَاهِمُ فِِ
صَدَقَةِ الْفِطْرِ
[ 10471: رواه ابن أبي شيبة فِ مصنفه ]
Hasan ( el- Basri ) şöyle demiştir: Fıtır sadakasını dirhem (para) olarak vermekte bir sakınca yoktur.
[ İbn Ebi Şeybe Musannef : 10471]
ٍّحَدَّثنََا أَبُو أُسَامَةَ ، عَنِ عَوْفٍ، قَالَ : سََِعْتُ كِتَابَ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ ي قُْرَأُ إلََ عَدِ ي
بِالْبَصْرَةِ : يؤُْخَذُ مِنْ أَهْلِ الدِيوَانِ مِنْ أَعْطِيَّاتِِِهِمْ ، عَنْ كُلِّ إنْسَانٍ نِصْفُ دِرْهَمٍ
[10469: رواه ابن أبي شيبة فِ مصنفه ]
إسناده صحيح : اخرجه ابن سعد فِي الطبقات الكبرى : ٥ / ٣٨٢ من طريق ابي عوانة عن قتادة قال كان
عمر ابن العزيز…. فذكره و صححه ابن حزم فِ المحلي : ٦ / ١٣٠
Avf (İbn malik) şöyle demiştir: Ömer bin Abdilaziz’in Basra’ya gönderdiği mektubun Adiy’e okunmasına şahit oldum. Mektupta şöyle yazıyordu: Divana kayıtlı (maaşlı) olan her bir kişinin yıllık maaşından fıtır sadakası olarak yarım dirhem (para) alınır.
[ İbn Ebi Şeybe Musannef : 10469 ]
İsnadı sahihtir, İbn Sa’d et-Tabakatu’l-Kübra’da tahric etmiştir. 5/382 Ebu Avane, Katade’den rivayetle, şöyle demiştir: (bu) Ömer, İbnü’l-Aziz’dir. İbn Hazm onu Muhalla’da zikretmiş ve sahihlemiştir. 6 / 130
حَدَّثنََا وَكِيعٌ ، عَنْ قُرَّةَ ، قَالَ : جَاءَنَا كِتَابُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ ا لْعَزِيزِ فِِ صَدَقَةِ الْفِطْرِ : نِصْفُ
صَاعٍ عَنْ كُل إنْسَانٍ ، أَوْ قِيمَتُهُ نِصْفُ دِرْهَمٍ
[10470: رواه ابن أبي شيبة فِ مصنفه ]
إسناده صحيح : رجاله كلهم ثقات، و قرة ابن خالد السدوسي قال الْافظ : ثقة ضابط
İsnadı Sahihtir. Ricali hepsi sikadir (güvenilir) Ve Kurra ibn Halid es-Sudisi için Hafız (ibn Hacer) sika olduğunu söylemiştir.
Kurre şöyle demiştir: Ömer b. Abdilaziz’in fıtır sadakası hakkındaki mektubu bize geldi. İçinde şöyle yazıyordu: Fıtır sadakası olarak her bir kişi için yarım sa ( yiyecek) veya onun değeri olan yarım dirhem (para) verilir.
[ İbn Ebi Şeybe Musannef : 10470 ]
حَدَّثنََا أَبُو أُسَامَةَ ، عَنْ زُهَيْْرٍ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا إِسْحَاقَ ي قَُولُ : أَدْرَكْتُهُمْ وَهُمْ يعُْطُونَ ، فِِ
صَدَقَةِ رَمَضَانَ ، الدَّرَاهِمَ بِقِيمَةِ الطَّعَامِ
[ 10472: رواه ابن أبي شيبة فِ مصنفه ]
Züheyr şöyle demiştir : Ebu İshak’ı şöyle derken işittim: Onların ( Sahabe ve Tabiunun) Ramazan ayında fıtır sadakası vermelerine şahit oldum . Yiyecek yerine aynı değerde dirhem (para) verirlerdi.
[ İbn Ebi Şeybe Musannef : 10472 ]
قال ابن قدامة رحمه لله وَقَالَ الثوَّْرِيُّ، وَأَبُو حَنِيفَةَ: يََُوزُ. وَقَدْ رُوِيَ ذَلِكَ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ
،الْعَزِيزِ، وَالَْْحُسَنِ
[ المغني لابن قدامة: ج 3 \ ص 19]
İbn Kudame rahimehullah şöyle demiştir: Sevri ve Ebu Hanife şöyle demiştir: ( Fıtır sadakasını para olarak) verilmesi caizdir. Ömer bin Abdulaziz ve Hasan el Basri’nin de bu görüşte oldukları rivayet edilmektedir.
[ İbn Kudame el- Muğni: Cilt 3 \ Sayfa 19]
بوَّب البخاري: بَابُ الْعَرْضِ فِِ الزَّكَاة
وَقَالَ طَاوُسٌ: قَالَ مُعَاذٌ رَضِيَ اللََُّّه عَنْهُ لَِِاَهْلِ اليَمَنِ: ائْ تُونِِ بِعَرْضٍ ثِيَابٍ خََِميصٍ أَوْ لَبِيسٍ فِِ
الصَّدَقَةِ مَكَانَ الشَّعِيِْ وَالذُّرَةِ أَهْوَنُ عَلَيْكُمْ وَخَيْرٌ لَِِاَصْحَابِ النَّبى صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِا لْمَدِينَةِ
[رواه البخاري فِ صحيحه كتاب الزكُاة]
BUHARİ’NİN BAB BAŞLIĞI:
ZEKATTA ARZ (NASSLA BELİRLENİN DIŞINDA O DEĞERDE BAŞKA BİR MALDAN VERMEK)
Tavus şöyle demiştir Muaz ibn Cebel Yemen halkına, Bana arpa ve mısır yerine zekat olarak elbise getirin. Bu sizin için kolay, hem de Medine’deki Allah Rasulu s.a.v’in sahabileri için daha hayırlıdır demiştir.
[ Buhari Kitabu’z Zekat]
قال ابن رشيد: وَافَقَ الْبُخَارِيٌ فِِي هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ الَْْنَفِيَّةِ مَعَ كَثْرَةِ مَُُخالَفَتِهِ لََهُم ، لَكِنْ قَادَهُ إِلََ
ذَلِكَ الدَّلِيل
[ فتح الباري لابن حجر ج 4 \ ص 280 ]
İbn Reşid şöyle demiştir: Buhari Hanefilere çok muhalif olmasına rağmen bu meselede onlara muvafakat etmektedir. Onu muvafakat etmeye sevkeden de delildir.
[ Fethu’l Bari İbn Hacer: Cilt 4 \ Sayfa 280 ]
قال ابن عثيمين رحمه الله :مراد البخاري رحمه الله : هل يَوز إخراج العرض فِ الزكاة يعني بدل المنصوص
عليه ؟ فمثلا إذا وجبت شاة، فهل يَجوز أن يخرج بدلها ثيابا أو طعاما أو ما شابه ذلك ؟ هذا هو
الِمر، وهذه المسألة فيها خلاف بين أهل العلم: فمنهم من قال : أنه يَجب أن يخرج زكاة كل مال منه
أي من نوعه “، فيخرج زكاة البر برا، وزكاة الشعيْ شعيْا، وزكاة الغنم شاة، وزكاة الإبل بعيْا، وهكذا.
ومنهم من يرى : جواز إخراج القيمة إذا كان هذا أنفع للفقراء، وأيسر لصاحب المال وهذا القول هو
الراجح، أنه يَوز إخراج القيمة إذا كانت أنفع للفقيْر ، وأيسر على الغني وقال معاذ لِهل اليمن :
ائتونِ بعرض ثياب خَميص أو لبيس فِ الصدقة مكان الشعيْ والذرة وعلل ذلك بأنه أهون عليهم، وخيْ
لِصحاب النب صل ى الله عليه وعلى آله وسلم
[ شرح صحيح البخاري للعثيمين : ج 5 ص 45 / 46]
İbn Useymin rahimehullah şöyle demiştir: Buhari rahimehullah’ın burada ki muradı; zekatta belirlenmiş şeylerin yerine nakit cinsinden bunun ödenmesi caiz midir? Mesela kurban üzerinden zekat vereceği zaman bunun yerine bedelini elbise, gıda veya buna benzer şeylerden vermesi caiz midir? Bu konuda ilim ehli ihtilaf etmiştir: Bir kısmı şöyle demiştir: Her zekat düşen malı kendi cinsinden ödemek gereklidir. Deve ise deve, arpa ise arpa, koyun ise koyun, yüke uygun deve ise yüke uygun deve ve bunun gibi. Bazıları şu görüştedir: Fakirlere daha faydalı ve zekat verecek kişiye daha kolay olduğunda zekatı kıymetinden vermek caizdir. Bu kavil tercihe şayandır. Muhakkak fakirlere daha faydalı ve zekat verecek zengine daha kolay olduğunda zekatı kıymetinden vermek caizdir.
[ Şerhu Sahihi’l Buhari: Cild: 5 Sayfa: 45\46]
EBU CAFER Et-TAHAVİ’NIN – RAHİMEHULLAH- FETVASI
وكان الفقيه أبو جعفر رحمه الله تعالَ يقول أداء القيمة أفضل لِنه أقرب إلَ منفعة الفقيْر فإنه
يشتري به للحال ما يحتاج إليه والتنصيص على الْحنطة والشعيْر كان لِأن البياعات فِ ذلك
الوقت بالمدينة يكون بها فأما فِى ديارنا البياعات تجرى بالنقود وهي أعز الِموال فالِداء منها
أفضل
[ كتاب المبسوط للسرخسي : ج 3 ص: 195]
Fakih Ebu Cafer (Tahavi) rahimehullah, fakirlerin menfaatine daha yakın olduğu için kıymeti ödemenin daha hayırlı olduğunu söylerdi. Fakir o an ihtiyacı olanı onunla satın alır. Buğday ve arpa üzerinde yapılan çıkarım ise, o dönemde Medine’deki satışların onlardan olmasından kaynaklanıyordu. Bizim yaşadığımız yerlere gelince, satışlar nakit ile yapılır ve paranın en değerlisidir, dolayısıyla verimi daha iyidir.
[ Kitabu’l Mebsut Serahsi: Cild : 3 Sayfa: 195]
İBN TEYMİYYE’NİN –RAHİMEHULLAH- ZEKATIN KIYMETİNİ (NAKDEN) VERME HAKKINDAKİ FETVASI.
وَسُئِلَ رَحِمَهُ اللََُّّهُ : عَمَّنْ أَخْرَجَ الْقِيمَةَ فِِى الزَّكَاةِ ؛ فَإِنَّهُ كَثِيًْا مَا يَكُونُ أَنْفَعَ لِلْفَقِيِْر : هَلْ هُوَجَائِزٌ أَمْ لَا ؟
فَأَجَابَ – : وَأَمَّا إخْرَاجُ الْقِيمَةِ فِِى الزَّكَاةِ وَالْكَفَّارَةِ وَنََْحوِ ذَلِكَ . فَالْمَعْرُوفُ مِنْ مَذْهَبِ مَالِكٌ
وَالشَّافِعِي أَنَّهُ لَا يَجُوزُ وَعِنْدَ أَبِي حَنِيفَةَ يََُوزُ وَأَحمَْد رَحِمَهُ اللََُّّه قَدْ مَنَعَ الْقِيمَةَ فِِى مَوَاضِعَ وَجَوَّزَهَا
فِِى مَوَاضِعَ فَمِنْ أَصْحَابِهِ مَنْ أَقَ رَّ النَّصَّ وَمِنْهُمْ مَنْ جَعَلَهَا عَلَى رِوَايتََيْنِ . وَالِْأ ظْهَرُ فِِى هَذَا :
أَنَّ إخْرَاجَ الْقِيمَةِ لِغَيِْْر حَاجَةٍ وَلَا مَصْلَحَةٍ رَاجِحَةٍ مََْمْنُوعٌ مِنْهُ وَلَِهَذََا قَدَّرَ النَّبِيُّ صَلَّى اللََّّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ الجُبْرانَ بِشَاتَيْنِ أَوْ عِشْرِينَ دِرْهًََا وَلََْم يعَْدِلْ إلََ الْقِيمَةِ وَلِِأنَّهُ مَتََي جَوَّزَ إخْرَاجَ الْقِيمَةِ
مُطْلَقًا فقَدْ يعَْدِلُ الْمَالِكُ إلََى أَنْوَاعٍ رَدِيئَةٍ وَقَدْ يقََعُ فِِي التَّقْوِيِم ضَرَرٌ وَلَِِأنَّ الزَّكَاةَ مَبْنَاهَا عَلَى
الْمُوَاسَاةِ وَهَذَا مُعْتَبَرٌ فِِي قَدْرِ الْمَالِ وَجِنْسِهِ وَأَمَّا إخْرَاجُ الْقِيمَةِ لِلْحَاجَةِ أَوْ الْمَصْلَحَةِ أَوْ الْعَدْلِ
فَلَا بَأْسَ بِهِ : مِثْلُ أَنْ يَبِيعَ ثَََمَرَ بُسْتَانِهِ أَوْ زَرْعِهِ بِدَرَاهِمَ فَهُنَا إخْرَاجُ عُشْرِ الدَّرَاهِمِ يَُْزِئُهُ وَلَا
يُكَلَّفُ أَنْ يَشْتَرِيَ ثَََمَرًا أَوْ حِنْطَةً إذْ كَانَ قَدْ سَاوَى الْفُقَرَاءَ بِنَفْسِهِ وَقَدْ نَصَّ أَحمَْد عَلَى جَوَازِ
ذَلِكَ
[ مجموع الفتاوى لابن تيمية ج 25 \ص 50]
Şeyhu’l-İslâm İbn Teymiyye rahimehullah’a şöyle soruldu: Zekatın değeri ödenirse, genellikle fakirlere daha faydalı oluyor böyle yapmamız caiz midir, değil midir ?
Şeyhu’l İslâm İbn Teymiyye rahimehullah’ şöyle cevap verdi: Değerin zekat, kefaret vb. İle ödenmesine gelince, Bilindiği gibi bu İmam Malik ve İmam Şafiye göre caiz değildir. Ebu Hanifeye göre ise caizdir. Ahmed bin Hanbel rahimehullah’a göre ise bazı yerlerde caiz bazı yerlerde caiz değildir. Ahmed bin Hanbel rahimehullah’ın arkadaşlarının bir kısmı delilleri zikretmiştir bir kısımda iki rivayet üzerinde durmuştur. Bu meselede en makul olan ise ihtiyaç olmadan ve tercih edilen maslahat bulunmadan kıymetin verilmesinin yasaklığıdır. Bunun içindir ki Allah Rasulu s.a.v aradaki farkı iki koyun veya yirmi dirhem ile takdir edip kıymetin alınmasına meyletmemiştir. Sonra kıymetin mutlak olarak alınması caiz görülürse, mal sahibi değersiz şeylere meyledebilir. Malın kıymetlendirilmesinde zarar meydana gelebilir. Sonra zekatın hedefi muhtaçların ihtiyacını gidermektir. Bu da malın miktarında ve cinsinde muteberdir. Ancak ihtiyaç veya maslahat yahut adalet sebebiyle kıymetin verilmesinde bir sakınca yoktur. Mesela kişinin bahçe veya tarla mahsulünü para ile satması durumu gibidir. Burada paranın öşrünü zekat olarak vermesi caiz olup zekatı yerine gelmektedir. Ayrıca buğday ve hurma gibi tarım ürünü satın alması külfeti ona yüklemez. Çünkü fakirlere kendisi yardım etmiş ve ihtiyacını gidermiştir. Bunun caiz olduğunu İmam Ahmed de belirtmiştir.
[ Mecmuu’l Fetava İbn Teymiyye : Cilt 25 \ Sayfa: 50]
EBU SAİD EL- YARBUZİ – RAHİMEHULLAH’NIN- FETVASI
Ebu Said el – Yarbuzi rahimehullah fıtır sadakasını paradan verimesi hakkında şöyle demiştir: Fıtır sadakasını tahıldan vermek isteyen verebilir. Ancak bu fakirin ne kadar ihtiyacını görmektedir? Bir kimseye yüz kg hurma verildiğinde bunu ne yapar? Günümüzde artık o beldenin yiyeceği para olmuştur. Bu sebeple Şevkani rahimehullah’ın Neylul Evtar kitabında zikrettiği gibi; Ebu Hanife, Buhari ve ibn Teymiyye’de bu görüştedir. Asıl olan fakirin ihtiyacını görmektir. Bu sebeple paradan vermek caizdir.
[16.05.2020 Tarihli Facebook Dersi : https://www.facebook.com/ebusaidyarbuzi/videos/2946883472057091/ ]
