DERLEME
EBU YASİR CİHAN ELMAS
16.06.2016 –PERŞEMBE

RAMAZAN AYINI HAKKIYLA İKAME ETME BABI

Ebû Hüreyre (r.a.)’den rivâyete göre, Rasûlullah (s.a.v.) şöyle
buyurdu:
“Yanında ismim anıldığı halde bana salavat getirmeyen kimsenin
burnu yerde sürtünsün. Ramazan ayına girdiği halde günahlarını
bağışlatmadan Ramazandan çıkan kimsenin de burnu yerde sürünsün.
Yanında anne ve babası ihtiyarlamalarına rağmen onları razı
etmediğinden dolayı Cennete giremeyen kimsenin burnu yerde
sürtülsün.” Abdurrahman diyor ki: “Zannedersem anne ve babasından
biri” demiş 1

VAKTİNDEN ÖNCE ORUCU YİYEYİN KİŞİNİN ÇEKECEĞİ AZAB

Ebu Umame el-Bahili (r.a) şöyle rivayet etmiştir: Resulullah (s.a.v)’in
şöyle buyurduğunu işittim:
“Ben uyuyorken, iki adam gelip iki koltuğumdan tutarak çıkması zor bir
dağa götürdüler ve:
“Buraya çık” dediler.
Ben de:
“Çıkamam” deyince:
“Biz onu sana kolaylaştırırız” dediler.
Bunun üzerine dağa çıkmaya başladım. Ortasına gelince aniden kuvvetli
sesler duyuldu.
Ben, “Bu sesler nedir?” deyince:
“Cehennem halkının feryadı” dediler.
Tekrar gitmeye başladık. Bir de gördük ki avurtları yarılmış, bu
yarıklardan kanlar akan, ayakları bağlanmış bir topluluk!
Ben, “Bunlar kim?” dedim.
“Oruçlarını vaktinden önce yiyenler ” dediler. 2

RAMAZAN AYININ TESPİTİ NE İLE OLUR

“Sizden her kim hilali görürse oruç tutsun”3

2 et-Tergîb ve’t-Terhîb, 2/453 Sahih
3 Bakara 185

Hadisi şerifte haber verildiği üzere bir ayın başlangıcı ancak hilali görme
şartına bağlanmıştır.

BİR AY YİRMİDOKUZ VEYA OTUZ GÜNDÜR

İbn Ömer (r.a.)’dan; “Rasulullah (s.a.v) şöyle buyurdu” demiştir: “Ay yirmi
dokuz (gün)dür. (Ramazan) hilali(ni) görünceye kadar oruca başlamayınız,
(Şevval) hilâli(ni) görünceye kadar da oruca son vermeyiniz. Eğer hava
kapalı olursa ayı otuz gün olarak takdir ediniz. (Şabanı otuza
tamamlayınız).”4

HAVA KAPALI VEYA BULUTLU OLDUĞU ZAMAN AYI OTUZ
GÜNE TAMAMLAYIN

İbn Abbas (r.a)’dan; “Rasulullah (s.a.v) şöyle buyurdu” demiştir.
“Bir iki gün oruç tutmakla Ramazanın önüne geçmeyin. Ama birinizin
(eskiden beri) tutmakta olduğu bir orucu varsa, o müstesna! O (Ramazan
hilali)nu görünceye kadar oruca başlamayınız ve (Şevval hilalini)
görünceye kadar da oruca devam ediniz. Eğer hilalin önüne bir bulut
girerse, (Ramazanın) sayısını otuza tamamlayınız, sonra bayram yapınız.
Halbuki (bazen) ay yirmi dokuzdur.” 5

4 Ebu Davud Oruç 2320
5 Ebu Davud 2327 Elbani Sahih Demiştir

Abdullah b. Ebi Kays (r.a)’dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir : Aişe
(r.h) nın şöyle dediğini işittim : Resulullah (s.a.v) şaban ayının günlerini
saydığı gibi başka ayların günlerini saymazdı. Sonra ramazan hilalini
görünce oruç tutardı, eğer hilal gizli kalırsa Şaban’ı otuza tamamlar, sonra
oruç tutardı6

HİLALİ GÖZETLEMEK ASHABIN AMELLERİNDENDİR

İbni Ömer (r.a)’dan. Şöyle dedi: İnsanlar ayı görmek için toplandılar.
Resulullah (s.a.v)’e ayı gördüğümü haber verdim. Bunun üzerine kendisi
oruca başladı, insanların da oruç tutmalarını emretti7

HİLALİ GÖREN SADIK KİŞİNİN HABERİ İLE AMEL ETMEK

Değerli kardeşlerim Allah azze ve celle kitabında

“Ey iman edenler! Size bir fasık bir haber getirirse, bilmeyerek bir
topluluğa zarar verip yaptığınıza pişman olmamak için o haberin
doğruluğunu araştırın.” Buyuruyor.8
Bu ayetin mefhumu muhalifi ise size doğru sözlü biri haber getirdiği
zaman onunla amel edin demektir. Tıpkı kıblenin değişmesinde haberi
getiren kişinin haberi ile amel edildiği gibi.

İbni Ömer (r.a)’dan. Şöyle dedi: İnsanlar ayı görmek için toplandılar.
Resulullah (s.a.v)’e ayı gördüğümü haber verdim. Bunun üzerine kendisi
oruca başladı, insanların da oruç tutmalarını emretti9

“ …İki Müslüman ramazan hilalini gördüklerine şahitlik ederlerse oruç ve
iftar (yani ramazanı bitirin) yapın10

ORUÇ TUTMAYA NE ZAMAN BAŞLANIR?

Abdullah ibn Umer’den gelen nakilde Allah Rasul’u (s.a.v) :

“Ramazan hilalini görünceye kadar oruç tutmayınız, Şevval hilalini
görünceye kadar da bayram etmeyiniz. Şayet hava bulutlu olur da hilali
göremezseniz orucu otuza tamamlayınız.” 11

8 Hucurat 6
9Ebu Davud 2342 – Elbani “Sahih” demiştir.
10 Nesei.2116 Elbani “Sahih” demiştir.
11 Buhari Sıyam -11

“ORUÇ ORUÇ AÇTIĞINIZ GÜNDÜR HADİSİ” ve RU’YETİ TERK EDEREK
HESAB İLE ORUCA BAŞLAMAK
HAKKINDA

Hammâd b. Zeyd, Ebû Hureyre (r.a)’den rivayetinde, Rasulullah (s.a.)’ı da
zikrederek (Hadisin merfu olduğuna işaret etti, ona göre Rasulullah (s.a.v)
şöyle buyurdu;
“…ve Ramazan bayramınız; orucu açtığınız gün, kurban bayramınız
kurban kestiğiniz gündür, Arafat’ın tamamı vakfe yeridir. Mina’nın
tamamı kurban kesme yeridir. Mekke’nin tüm geniş yolları da kurban
kesme yeridir. Müzdelife’nin her tarafı da vakfe yeridir12

YUKARIDAKİ HADİSİ ŞERH EDEN HADİS

Ramazan bayramınız; orucu açtığınız gün, kurban bayramınız kurban
kestiğiniz gündür, hadisini şahsi görüşler ile beyan edilmemeli bu hadisi
şerh eden başka hadislere bakmalıyız. Zira bu rivayeti anlamamızı
kolaylaştıran hadis ise şöyledir.

…Rib’îy b. Hırâş, Rasulullah (s.a.v)’ın ashabından bir zatın şöyle dediğini
rivayet etmiştir:
“Ramazanın son (30.) günü, insanlar (bayram konusunda) tereddüt ettiler.
İki bedevî gelip Rasulullah (s.a.)’ın huzurunda (Allah’a) yemin ederek dün
akşam üzeri hilalî gördüklerine şahitlik ettiler. Bunun üzerine Rasulullah
(s.a.) halka, oruçlarını açmalarım emretti.
Halef (b. Hişam), rivayetinde “…ve ertesi gün namazgahlarına gitmelerini
(emretti)” cümlesini ilâve etti13

İZAH

“Ramazan bayramınız; orucu açtığınız gün, kurban bayramınız
kurban kestiğiniz gündür” hadisi ile istidlal ederek kişinin kendi beldesine
uymasını vacib görenler hadisi dikkatli okuduklarında göreceklerdir ki
gelen bedevilerin şahitliği ile Rasulullah ve ashabı oruç bozmuşlardır. Eğer
durum muhaliflerin iddia ettikleri gibi olsaydı gelen iki kişi o topluma
uymalı ve onlar oruca devam etmeliydiler.
İbn Hacer (rhm) Fethu’l Bari’de

“Sizden biri ramazanın önüne oruç ile geçmesin” hadisini şerh ederken,
takvim hesabını ru’yete takdim edenlere reddiye olarak şöyle demektedir.

“Rafiziler, Hesapla (takvimler) oruç tutmayı, hilalin görünmesine takdim
etmişlerdir.”14
Bizim beldemiz (Türkiye) ramazan veya bayramın tespitini ru’yete
göre değil takvime göre yapmaktadır. Binaenaleyh bu konuda onlardan
gelen habere itibar edilmez.

13 Ebu Davud 2339 Elbani Sahih
14 İbn Hacer Feth’ul Bari Oruc b. 14 “Ramazanın Önüne Bir veya iki İle Geçmeyin” Bab-ı
n.1815

“Orucun başlaması ve bitmesinin öğrenilmeye (astronomiye) ihtiyaç
duyulmadan sadece keskin görüşlü olanın idrakine (hilali görmeye)
bağlanmış olması İslam şeriatinin kolaylığındandır. Şayet (oruca başlamak
ve bitirmek) astronomi hesabına bağlanmış olsaydı, bir çok beldede bu ilmi
bilmeyenlerin bulunması ve bu hesabı iyi bilmediklerinden dolayı
Müslümanlar için meşakkat olurdur”16

Yine İbn Mulakkin şöyle der:

“Hilalin görüldüğü beldelerin oruç tutmaları gerekli olur. Hilali görmemiş
olan beldelere gelince onlar oruç tutmazlar. Çünkü oruç ru’yet (hilali
görme) şartına bağlanmıştır”17

15 İbn Mulakkin / Şerhu’l Umde 7/178
16 İbn Battal / Şerhu Sahihi’l Buhari 4/ 27
17 Şerhu İbnu’l Mulakkin 5/ 181,182

MEZKUR BAHİS HAKKINDA MUHTELİF FETVALAR
AYIN BAŞLANGICINI TESPİT ETME YOLU

SORU: Kameri ayın başlangıcı hangi yolla sabit olur

CEVAP:

Rasulullah (s.a.v)’den gelen sahih hadisler şaban ayının otuzuncu
gecesi güneş battıktan sonra güvenilir bir kişi hilali gördüğü zaman veya
ramazan ayının otuzuncu gecesi güvenilir kişiler hilal gördükleri zaman
bu görüşün muteber olduğuna, görüş müddei ister 10 dakika ister daha az
veya çok olsun güneş battıktan sonra hilalin ufukta kaldığı süreye itibar
edilmeksizin ayın başlamasının bu gözlem ile bilineceğine dalalet
etmektedir. Çünkü burada güneş batıktan sonra hilalin batması için belirli
bir dakika sınırlamasına delalet edecek bir şey sahih hadislerin içinde
geçmemektedir. Memleketimizde ki büyük alimler topluluğunun meclisi
bu zikrettiğimiz görüşü uygun görmüştür. 18

RAMAZAN AYI NE ILE SABIT OLUR

SORU: Ramazan ayı ne ile sabit olur?
CEVAP:
Rasulullah (s.a.v) ‘in “ Hilali gördüğünüz de oruç tutun hilali
gördüğünüzde bayram edin, hava kapalı olurda göremezseniz şabanı otuz
güne tamamlayın” buyruğu dolayısıyla ramazan ayının girişi ya ramazan
hilalinin görülmesiyle ya da şabanın otuz güne tamamlanmasıyla sabit
olur. 19
SORU:
Hilali tek basına gören ve insanlarla birlikte oruç tutmayan kişinin hükmü
nedir?

18 Feteva el-Lecnetu’d Daimetu li’l Buhusi’l İlmiyyeti ve’l İfta
19 İİbn Useymin Fıkhu’l İbadat s.182

CEVAP:
Hilali tek başına gören kimsenin şer’i mahkemeye bunu bildirmesi ve
şahitlik etmesi gerekir. Ramazan ayının girişini hakim kabul ederse ve
şahitliğine hükmederse bir kişinin şahitliği ile sabit olur. Baz alimlere göre
onun oruç tutması gerekir. Çünkü o hilali gördüğüne kesin olarak
inanmaktadır. Rasulullah (s.a.v) “hilali gördüğünüz zamana oruç tutunuz”
buyurmuştur. Bu adam da hilali görmüştür.
Bazı alimler ise şöyle demişlerdir. Bu kişinin oruç tutması gerekmez.
Çünkü “oruç, insanların oruç tuttuğu gündür. Bayramda insanların
bayram yaptığı gündür.” Onun cemaate uyması tek başına hareket
etmesinden daha hayırlıdır. Diğer bazı alimlerde daha ayrıntılı hüküm
vermişler ve şöyle demişlerdir.
Gizlice oruç tutması gerekir. Hilali gördüğü için orucu tutması cemaate
muhalefeti göstermemesi için ve bu orucun gizli olması gerekir.20
HERHANGİ BİR AYIN HİLALİNİN GİRDİĞİ NASIL BİLİNİR
SORU: Herhangi bir ayın mesela Ramazan ayının (yani hilal) girdiği nasıl
bilinebilir?
CEVAP:
Hilal, ayın, güneşin batışından sonra kaybolacak şekilde görülmesidir.
Güneş battıktan sonra hilal görüldüğü zaman bir sonraki kameri ayın
girdiği kesinleşmiş olur. Bunu ancak keskin görüş sahibi görebilir.21

20 İbn Useymin Fıkhu’l İbadat s.172 , (Bunların biri sadece birer kavildir. İsabet eden de
vardır hata edende)
21 İbn Cibrin Fetava es-Sıyam s.23

HER MÜSLÜMAN KENDİ ÜLKESİNDE BULUNAN MÜSLÜMANLARLA
BERABER ORUC TUTAR VE BAYRAM YAPAR MI?

SORU:

İslam devletlerinden birisinde mesela Suudi Arabistan’da Ramazan ayının
girdiği kesinleştiği ve diğer ülkelerde de ramazanın girdiği ilan edilmediği
zaman hüküm nedir? Suud ile birlikte mi oruç tutacağız iki devlette
durum farklıyken ne yapacağız?
CEVAP:

Her Müslüman kendi ülkesinde bulunan Müslümanlarla beraber oruç
tutar ve bayram yapar. Müslümanların kendi bulundukları bölgede hilali
görmeye ihtimam göstermeleri, bölgelerinden uzakta bulunan başka bir
yerde hilalin görünmesiyle oruca başlamamaları gerekir. Çünkü hilal farklı
yerlerde farklı zamanlarda görülebilir. Bazı Müslümanların gayrı İslami
bir devlette bulunmaları ve etraflarında hilali gözetlemeye ihtimam
gösteren Müslümanların olmaması durumda onların Suud ile birlikte
oruç tutmalarında herhangi bir sakınca yoktur. 22

“ETRAFINDA HİLALİ GÖZETLEMEYE İHTİMAM GÖSTEREN
MÜSLÜMAN OLMAMASI DURUMUDA ….”

Değerli kardeşlerim fetvanın bu kısmı önemli bir izahtır. Zira Türkiye de
sözünü az önce zikrettiğimiz gibi yani İbn Hacer’in dediği gibi ramazan ve
bayramların tesbiti rafizilerin ameli olan takvim hesabı ile yapılmaktadır.
Yani yıllar öncesinden yapılan tarih beyanları ile ramazana başlanılıyor ve
bitiriliyor. Bu durumda bizler Türkiye dışında hilali gözetleyenlerin
haberlerini beklemek zorunda kalıyoruz.

22 Salih İbn Fevzan el-Munteka min Fetava es-Şeyh Salih ibn Fevzan 3/124
Fetvada dikkat edilecek husus şudur ki; Şeyh, hilali görmeye ihtimamdan
bahsetmektedir. Ancak bizim ülkemiz (Türkiye’de) de hilal/ramazan bir veya birkaç yıl
öncesinden alınan kararla ilan edilmektedir. Bu durum ise sarih sünnete muhalefet
etmektir.

AFRİKALILARIN MEKKELİLERİN RU’YETİ İLE ORUÇ TUTMALARI
MÜMKÜN MÜDÜR?

CEVAP:
Sudi büyük alimler kurulundan bu konu ile ilgili bir karar çıkmış olup
muhtevası şöyledir.
1- Hilallerin farklı yer ve zamanalar da görülebileceği aklen ve
hissen zorunlu olarak bilinen şeylerdendir. Alimlerin hiç biri bu
konuda ihtilaf etmemiştir. Müslüman alimler arasında ki ihtilaf
sadece metalin ihtilafı (hilalin farklı yer ve zamanalar da
görülmesine) itibar edilip edilemeyeceği konusunda vuku
bulmuştur.
2- Metalin ihtilafına itibar edip etmeme meselesi içtihada konu olan
nazari meselelerden birisidir. İlimden ve dinden nasibi olanlar
arasında bu konuda ihtilaf vardır. Bu ihtilaf içtihadında isabet
edene iki sevap hata edene tek sevap aldığı bir ihtilaflıdır.
İlim adamları bu konuda iki görüşe ayrılmışlardır. Onlardan bir
kısmı metalin ihtilafına itibar edileceği görüşündedir. Bir kısmı
edilmeyeceği görüşündedir. Her iki grupta kitap sünnetten
deliller getirmişlerdir. Bazen her iki grupta kendi görüşlerini aynı
ayet ile ve hadis ile delillendirmişlerdir. Söz konusu ayet şudur

“Sana hilal şeklinde yeni doğan ayları sorarlar De ki : onlar insanlar ve
özellikle hac için vakit ölçüleridir”23
Hadis ise şudur .: “Hilali gördüğünüzde oruç tutunuz. Hilali gördüğünüz
zaman orucu bırakınız.”

23 Bakara 18

Kurulun gördüğü itibar ve sahip olduğu güç sebebi ile ve bu meseledeki
ihtilafın korkutucu sonuçlar doğuracağı etkisinin olmamasındandır. Göz
önünde bulundurarak denilebilir ki bu dinin ortaya çıkışının üzerinden
14 asır geçtiği halde İslam ümmetinin tek bir ru-yet üzerin birleştiği bir
dönemin olduğunu bilmiyoruz. Bu sebeple büyük alimler kurulu üyeleri
uygulamanın olduğu gibi bırakılması, bu konunun irdelenmemesi ve her
bir İslam devletinin bu meselede işaret edilen iki görüşten birini kendi
alimleri vasıtasıyla tercih etme hakkına sahip olduğu, çünkü her iki
görüşünde kendisine ait delilleri ve dayanağının olduğu görüşündedir.
3- Kurul meclisi hilallerin hesapla tespiti meselesinin kitap ve
sünnette geçen bilgileri ve ilim adamlarının bu konuda ki sözleri
incelediği ve şer’i meselelerde hilallerin tesbiti konusunda hesaba
itibar edilmeyeceğini oy birliği ile kararlaştırdı.
Çünkü Rasulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur. “Hilali gördüğünüz zaman
oruç tutunuz hilali gördüğünüz zaman bayram ediniz. Hilali görmedikçe
oruç tutmayınız. Hilali görmedikçe bayram yapmayınız. Bu manada başka
delillerde vardır.24
Ayrıca mesele sadece oruç değil aynı zamanda bayram namazı, teşrik
tekbirleri, haram olan günde oruç tutmuş olmak, kurban bayramında ise
kurban kesmiş olmaktır. Zira kurban bayramından önce kesilen kurban
sadece sadakadır kurban sayılmaz.

24 Feteva el-Lecnetu’d Daimetu Li’l Buhusi’l İlmiyyeti ve’l İfta. Fetva no. 3

ORUCA BAŞLAMADA ASTRONOMİK HESABA GÜVENİLİR Mİ
YOKSA MUTLAKA HİLALİ GÖRMEK GEREKİR Mİ?

Allah ve Rasul’u bidayeti ru’yete bağlamıştır. Astronomik hesaplara veya
yıldızların hareketine bağlamamıştır. Astronomi ilmine müracaat etmek
bid’attir.25

RAMAZAN HİLALİNİ GÖRMEDE HESABA GÜVENMEK

Din, hesaba dayanma esasına değil, ru’yet esasını getirmiştir.
Çünkü Rasulullah (sav) :

“Bizler yazmayı ve hesabı bilmeyen bir topluluğuz” demiştir.
KAİDE: Alimler “ Ümmilik zail olsa bile hüküm hilali görmektir”
demişlerdir.

HİLALİ GÖRMEDE ALETLERDEN YARARLANMAK
HİLALİ GÖRMEYİ TERK ETMEK
VE
HESABA İTİBAR ETMEK

Hilali görmek için gözlem aletlerini kullanmak caizdir ancak Ramazan
ayının başlangıcında ve bayramın tespitinde astronomik bilgilere

25 Lecnetu’d-Daimetu li’l-Buhusi’l İslamiyyerti ve’l İfta, Fetva no: 386
“Astronomi ilmine müracaat etmek bid’attir” sözüne gelince; İslam, ilme ve bilme önem
veren bir dindir ancak ramazan ayının tespitini yukarıda zikrettiğimiz sebeplerden
dolayı hesaba değil ru’yete bağlanmıştır. Binaenaleyh takvim hesabını ru’yete takdim
etmek sünnete muhalif olmaktır bu sebeple de bid’attir

dayanmak caiz değildir. Çünkü Rasulullah bunların tümü için hilali görme
şartı koşmuştur. 26
Alimler birliği Hilalin tesbiti konusunda hesaba itibar edilmeyeceğini oy
birliği ile kararlaştırdı.27

BAHSİN HULASASI

Mezkur naslardan sonra açıkça anlaşılmıştır ki Ramazan ayı veya
sair ayların bidayeti de nihayeti de ru’yet şartına bina edilmiştir. “Hilali
gördüğünüzde …” hadisi bu şartın delilidir. Takvim hesabı ile oruca
başlamanın veya bitirmenin ise naslara muhalif olduğu görüldüğü gibi
Rafızilerin amellerinden olduğu da zikredildi.
Üzerinde en çok konuşulan “Oruç oruç tuttuğunuz gündür”
hadisine gelince; insanların kısmı azamı bu meseleyi hakkıyla tefakkuh
edememişlerdir. Elbette ki oruç da bayram da topluca eda edilen
ibadetlerdendir. Ancak asıl olan şu ki; kendilerine uyulacak olan toplum,
hilali görme usulünde sarih sünnete muhalefet etmemiş olmalıdır. Oysaki
yaşadığımız belde Türkiye, yıllar öncesinden yapılan astronomik
hesaplarla ramazan ayının bidayetini ve nihayetini tespite kalkışarak
Rasulullah’ın emirlerine muhalefet etmiştir. Hal böyle olunca

“ Halıka isyan olan yerde mahluka itaat yoktur”28
hadisi gereğince toplum
nazarı itibare alınmamalıdır. Ne yazık ki beldemiz hilalin tespitinde
Halık’a isyan etmiştir. Binaenaleyh bizlere düşen de sünnete ittiba edilerek
tesbit yapılan beldelere göre ramazan ayına başlamak ve bitirmektir.
Gönlümüzde yatan ise bizim beldemizinde ru’yeti nazarı itibare alarak

26 Ed-Dureru’s-Seniyyefi’l Ecvibeti’n-Necdiyye 5/310
27 FETEVA EL-LECNETU’D- DAİMETU Lİ L-BUHUSİ’L-İLMİYYETİ VE’L İFTA,FETVA NO 1657
28 İbn Ebi Şeybe / Musanned 34406 – Şeyh Elbani “Sahih” demiştir.

sünnete ittiba etmesidir. Şayet durum ümid ettiğimiz gibi olursa bize
düşen de beldemizle beraber oruca başlamak ve bitirmek olur.

SELAM HALIKA İSYAN OLAN YERDE MAHLUKA İTAAT ETMEYENLERİN
ÜZERİNE OLSUN!

Nesei / Kubra’da 3286 – İbn Huzeyme / Sahihinde 1986- İbn Hibban 7491 de tahric etmiş, Şeyh Elbani et-Tergîb ve’t-Terhîb, 2/453 de tashih etmiştir. Lafız Nesei’ye aittir.