Ahvalde sıdk, kalp ve cevarihin azaların amellerin ihlas üzere olması. Bunun içindir ki sıddıklık ihlasın ve inkıyat yani emirlere imtisal ve nehiylerden içtinabın zahiren ve batinen ittibanın tabii olmanın kemalidir, en üst mertebesidir.

Abdullah ibn Mesud radıyallahu anhudan gelen hadisi şerifte diyor ki;

إِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى البِرِّ، şüphesiz sıdk insanı hidayete götürür ulaştırır. İyiliğe götürür.

وَإِنَّ البِرَّ يَهْدِي إِلَى الجَنَّةِ iyilikte insanı cennete götürür.

وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَصْدُقُ حَتَّى يَكُونَ صِدِّيقًا kişi sıdk sahibi olduğu zaman her şeyinde sıdkı öne çıkardıysa taa ki öyle olur Sıddıklardan yazılır.

وَإِنَّ الكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الفُجُورِ yalan ise kişiyi fücura götürür.

 وَإِنَّ الفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ  Fücur da insanı ateşe götürür.

وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ كَذَّابًا kişi de yalan söyleye söyleye yalancılardan yazılır diyor.

Bunun için sıdk, sadakat sıdk ile kalben kelime-i tevhidin telaffuzu o kelimenin sahibinden kabul edilmesi için o sözün bir değer taşıması için daha önceki şartları ile beraber sıdkın da olması gerekiyor.

Dikkat ederseniz bazen bu şartlar birbirinin aynısıymış gibi anlaşılır bazen bakıyorsunuz ki birbirinin kemalini ifade ediyor. Bazen bakmışın ki müstakillen kendisine has bir anlamı var bunun.

Onun için hemen akabinden sıdk,

Kabul La İlahe İllallah’ın Lazımlarından.

Arkasından gelen şart kabul. Kabul de reddetmenin zıttıdır. Yani la ilahe ilalllah’ın mukteza levazımatından hiçbir şeyi reddetmemek.

Az önce mesela sıdkta gördünüz iman ettikten sonra kişinin denenmesi bir amelin yapılması ile karşı karşıya kalması demek. İçinden reddediyor sadakat gösteremiyor. İtirazları var, bahaneler ile gündeme getiriyor. En sonunda bahanesini geçerli göstermesi için, reddettiğinini üstünü kapatması için farklı yalanlar bu sefer uyduruyor. Kendisi gizlemeye çalıştıkça Allah onu nihayetinde açığa çıkarıyor. Resulün dediği gibi,

Hiç özür beyan etmeyin. Çevirmekte olduğunuz bütün oyunları Allah bize anlattı diyor.

Kabul, reddetmenin zıttıdır. Kabul etti, reddetti birbirinin zıttıdır. Yani la ilahe ilallah’ın mukteza, levazımatından hiçbir şeyi reddetmemek. Sevgi ve rıza nefsin kabule meyletmesidir. Yani aynı anda sevgi ve rıza ile nefsin kabul etmesi, boyun eymesidir.

Her kim la ilahe ilallah’ın manasını, mutelazımlarını, muktezasını bildikten sonra kalbi hiçbir şüphe ve tereddüte düşmeden yakinen tasdik edenin kelime-i tevhidin levazımatından muktezası olan emirlere imtisal, emirlerini yerine getirme ve nehiylerden içtinap sakınma şeri hallere rıza göstererek burada eklediği Allah’ın sana takdir etmiş olduğu bir şey vardır buna rıza göstermen gerekiyor.

Yani hayatının her safhasında bu kelimenin muhteviyatındaki ahkamı kabul ve hilafını reddetmektir. Kendisini değil.

Zira bu kelimeyi kabul sadece telaffuzu ile biten bir iş değil. Yani o kelimeyi telaffuz etmek ile iş bitmiş değil. Öyle değil. Eğer bu iş bu kadar basit ve kolay bir telaffuzdan ibaret olsaydı yani uhrevi hayatı ebedi hayatı kazanma sadece bu kelimeyi basit bir şekilde telaffuz etmekten ibaret olsa, iş bunun ile bitseydi, eğer bu iş bu kadar basit ve kolay bir telaffuzdan ibaret olsaydı Allah Resulü ile Kureyş arasında yaşananlar bu boyutlara ulaşmazdı. Kıtal, kan dökme, düşmanlık Allah Resulünü öldürmeye kalkmak, zulüm, onu kendi memleketinden kovmak bu gösteriyor ki bu iş o kadar basit değil, kolay değilmiş.

Demek ki içeriği, insandan isteyen bir çok muktezası varmış. Bu bir çok şeyi göze almayı gerektiriyormuş.

Kendilerinin övdükleri, emin dedikleri, adaletine güvendikleri kimseyi Resulü kastediyoruz her şeyi ile ona ihtiyaçları oluyordu, bir hakemlik meselesi oluyor kendileri halledemiyorlar Muhammede gidelim diyorlar, halbuki Allah Resulü sallallahu aleyhi ve sellem hicaz yani Kureyş müşriklerinden telaffuzunu istediği bu kelimenin nutkunun, telaffuzunun neleri kabul neleri reddettiğini biliyorlardı.

Ama kolay olmadığı, taacup ile ifade ediyorlardı. Taacupleri ne idi?

Olmaz, ben bütün efendilerimizi bırakıp tek bir efendi ile yetinmeyi emret bize. Bırak.

Yani bütün efendileri terk et diyorsun, tek bir ilah ile kalacağız. Yani o efendiler olmadan yaratıcıya ulaşmak mümkün değil diyorlar. Çünkü Allah Resulü sallallahu aleyhi ve selllem’in tebliğine muhatap olan Arap yarım adası müşrikleri, ehli kitap bu kelimenin nefiy ve ispat yönü ile neleri red ve nelerin kabulünün gerektirdiğini anlayacak dini malumata vakıf insanlardı.

Bu kelimenin lafzen telaffuzu manası bilinerek mutelazımı ve muhteviyatının kabulünü gerektirir. Değilse ismin kabulü ismi kabul edeceksin müsemmayı reddedeceksin daha rahat anlamanız için ben sizden kalem istiyorum siz bana kalemi getiriyorsunuz ben kalemi almıyorum tekrar kalem istiyorum. Kalem ismi ile istiyorum ama kalemi getirdiğinizde müsemmasını kabul etmiyorum.

Yani Allah dan başka ilah yoktur diyeceksin ve bu sefer otur kalk her konuştuğun, her düşündüğün, her kalbinden geçirdiğin, her hareketin Allah’a ortak koşmak olsun. İsmi telaffuz edip müsemmayı reddetmek bu anlamdadır.

Bu kelimenin lafzen telaffuzu, manası bilinerek mütelazımı ve muhteviyatının kabulünü gerektirir. Değilse ismin kabulü müsemmanın reddi olur bu da hiçbir şey ifade etmez.

إِنَّهُمْ كَانُوٓاْ إِذَا قِيلَ لَهُمْ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ يَسْتَكْبِرُونَ onlara Allahtan başka ilah yoktur deyin denildiği zaman büyüklük taslarlardı kibirlenirlerdi.

وَيَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِكُوٓا۟ ءَالِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍۭ biz bütün bu efendilerimizi mecnun bir şairin sözüne bakarak terk mi edeceğiz.

Çünkü efendilerinin yeri makamı neydi? Aynen bizimkilerin dediği gibi teşrifatçı olmadan kralın yanına giremezsin. İsteklerin ona ulaşmaz, seni duymaz. ,

Yani bir trafo koymadan yüksek gerilim hattına ampul bağlayamazsın. Herhangi bir elektrik cihazını bağlayamazsın. Yani Allah’a ulaşman mümkün değil bu efendiler olmadan.

Bu denli onların kendilerinin bir çok işlerine yaradıklarını düşünüyorlardı.

Tekrar devam ederek diyor ki;

أَجَعَلَ ٱلْءَالِهَةَ إِلَٰهًا وَٰحِدًا onların ileri gelenleri de kalkıp giderken demişlerdi ki, yürüyün hadi kalkıp gidelim sohbetten. Evliyalarımıza bağlılıkta sabredin, direnin işte bu istenilen yapılması gereken şeydir.

Yani bütün bu efendileri tek bir efendiye bırakacak, bu olmayacak bir şey.

إِنَّ هَٰذَا لَشَىْءٌ عُجَابٌ bu olmayacak bir acayiplik.

Ebu musa el-eşari’nin Allah Resulü sallallahu aleyhi ve sellem den aktardığı bir hadisi şerifte Allah Resulü şöyle buyuruyor;

Aziz ve celil olan Allah benim vasıtam ile gönderdiği hidayet ve ilim yağmura benzer, bu yağmur kah öyle bir toprağa düşer ki onun bir kısmı güzel tarafıdır, suyu kabul eder çayır ile bol bol ot bitirir. Bir kısmı da kurak olur suyu üstünde tutar da yüce Allah onun ile halkı faydalandırır. Ondan hem kendileri içerler hem de hayvanları sulayıp güderler. Bu yağmur diğer bir toprağa isabet eder ki o düz ve kaypaktır ne suyu tutar ne de çayır bitirir yani üzerinde su da iyileşmiyor çayır da bitmiyor suyu da tutmuyor. Suyu tutsa insanlar içecek hayvanlar içecek e çayır bitse yine insanlar hayvanlar istifade edecek. Allah’ın dinini anlayıp da Allah’ın benim ile gönderdiği hidayet ve ilimden faydalanan ve bunu bilip öğrenip başkasına bildiren kimse ile bunu duyduğu vakit kibrinden başını bile kaldırmayan Allah’ın benim ile gönderdiği hidayeti kabul etmeyen kişinin misali böyledir diyor.

Hadisin manası ve maksadı Allah Resulü sallalahu aleyhi ve sellem’in getirdiği hidayetin suya benzetilmesidir. Yani her şey su ile hayat buluyor. Bunun manası toprak üç nevdir, insanlar da öyledir. Birinci nevi toprak yağmur ile faydalanır da ölü hale gelmesinin ardından dirilir ot bitirir artık kendisi ile insanlar hayvanlar ekinlere ve diğer şeyler faydalanır. İnsanların birinci nevi de böyledir. Kendisine hidayet, ilim ulaşır da o bunu ezberler kalbi dirilir kendisi onun ile amel eder, onu başkalarına öğretir neticede hem kendisi faydalanır hem de başkalarına faydası dokunur.

Topraktan ikinci nevi nefsine faydalanmayı kabul etmez lakin onda fayda var. Yani nefsi onun ile pek amel etmiyor ama o öğrendiğini bir başkasına öğretebiliyor. Bu sudan kendisi istifade etmeyip, tutup ama başkalarının insanların hayvanların içmesine vesile oluyor. O da başkaları için suyu tutmasıdır. O sudan insanlar hayvanlar faydalanır lakin kendisi faydalanmıyor. İnsanların ikinci nevi de böyledir. Onların hıfzedici kalpleri var lakin onların nüfuz edici beyinleri yoktur anlayışları yoktur. İlimde kendisi ile manalar ve hükümler istinbat edecekleri köklü bir ruhları da yoktur. Onların nezlinde tutan bir gayret cehd ve amel de yoktur.

Onlar ilmi muhafaza ederler onların yanındaki ilme susamış muhtaç kimseler onlar faydalanmaya onlara fayda vermeye ehil bir talip gelir. Cidden istifade eden onlardan bu ilmi alır. Yani kendilerine faydası olmadığı halde işte bunlar kendilerine ulaşanlara fayda verirler. Aynen suyu tutup kendisi faydalanmıyor ama insanlar hayvanlar gelip o suyu içerek istifade ediyorlar.

Topraktan üçüncü nevi ot bitirmeyen çorak ve benzeri yerdir. Bu ne su ile faydalanır yani ne kendisi faydalanır ne de başkalarının faydalanması için suyu da tutmaz. İnsanlardan üçüncü nevi de böyledir. Onların ezberleyici kalpleri koruyucu beyinleri yok ilmi işittikleri zaman ne onun ile faydalanabilirler ne de başkalarının faydalanması için onu başkalarına aktarmaya şeyleri vardır. Bu taksime göre topraklar da insanlar da üç kısma ayrılmış oluyor.

Birincisi, faydalanan ve fayda veren.

İkincisi faydalanmayan ama fayda veren.

Üçüncüsü ne faydalanan ne de fayda veren.

Bu kitabın muhteviyatından bazısını kabul bazısını red, Allah’ın kitabında zemmederek zikrettiği Yahudileri buna benzetiyor.

 أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاء مَن يَفْعَلُ ذَلِكَ مِنكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

Siz kitabın bir kısmına inanıp bir kısmını inkar mı ediyorsunuz? İçinizden bunu yapanın cezası dünya hayatında zilletten başka bir şey değildir. Kıyamet gününde de azabın en şiddetlisine uğratılacaktır. Allah yaptıklarınızdan gafil, habersiz yani yaptıklarınızı bilmiyor değil.

Ebu Bekir el cezeri esaniul tefsir de yani bu isimli kitabında bu ayeti şöyle bir talikte bulunuyor, ayetin hitabının tam istifade edilen kısmı şudur ki,

Ümmeti muhammed de bu ayetin muhatabıdır. Yani Allah’ın şeriatının bir kısmını tasdik bir kısmını ihmal etmekten bu ümmette dünyada zillet ve ahirette büyük azaba muhatap olacak.

Üçüncüsü İse İhlasın La İlahe İllallah’ın Lazımlarından Olduğu ;

وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاء وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ

Halbuki onlara ancak dini yalnız ona has kılarak Allah’a yani, yani itaat inkıyat ittiba ne düşünürsen düşün, ne yaparsan yap sadece ona onun rızası için ona has kılarak bunu yapman gerekir.

Namaz, zekat, bunun için emrolunmuştur. İşte Allah’ın sağlam din dediği de budur. Yani yaptığımız, yapılan ne var ise bunların hepsini sadece onun için yapmalıyız, o emrettiği için, onun rızası için onun emrettiği gibi yapılması gerekiyor.

Ondan başka hiçbir kimsenin bu ibadetlerin herhangi birisinde bir cüz, cüz derken o ibadetin yani örnek olarak veriyorum yüzde birine tekabül eden bir cüzünü dahi Allah tan gayrına tahsis edemezsin.

إِنَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَّهُ الدِّينَ أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ

Resulüm şüphesiz ki Kitabı sana hak olarak indirdik. O halde sen de dini, kulluğu Allah’a has kılarak ihlas ile kulluk et. Dikkat et, dinin ihlası, ihlası olarak uyguladığın her şeyi yalnız Allah’a aittir onundur. Onu bırakıp kendilerine bir takım evliya edinenler yani Allah’a takdim ettikleri ibadetten veyahut ibadetten de değil o takdim ettikleri ibadetlerin kabul olması, ona yakın olmaları için aracı edindikleri dostları var ya biz öyle bir aracı edinin demediğimiz halde aracı edinenler onlar bizi Allah’a daha çok yaklaştırsınlar diye bunu yapıyoruz diyor yani yaptıkları her ne kadar kendi hareketleri kabul de edilmese iyi bir niyet ile yaptıklarını söylüyorlar, değil.

Doğrusu Allah ayrılığa düştükleri şeyler hakkına aralarında hüküm verecektir. Şüphesiz Allah yalancı inkarcı kimseyi doğru yola iletmez.